یادداشت مریم مهدی زاده

        دکتر زرین کوب به گفته استاد ما که خود، شاگرد ایشان بوده اند، ادیبی بودند که در حوزه تاریخ اسلام و ایران، دست یه قلم برده اند. اما این دست به قلم بردن ها در دوره های مختلف زندگی، بی تاثیر از احساسات، تعصبات ملی  و دانش تاریخی و مذهبی ایشان در همان دوره نبوده است. از این رو نمی توان اتقان آثار پژوهشگران صاحب نظر در حوزه تاریخ اسلام و ایران را از این کتاب انتظار داشت. شاهد این ادعا نقد موضع ایشان در کتاب دو قرن سکوت توسط استاد شهید مرتضی مطهر ی است که مورد قبول دکتر زرین کوب نیز قرار گرفت و در کتاب کارنامه اسلام خویش به آن اشاره داشته اند.
به نظر می آید دکتر زرین کوب در این کتاب، برای بیان تاریخ زندگی پیامبر (ص) در مکه، دوران حضور ایشان در مدینه، ماجرای غدیرخم، روزگار رحلت حضرت رسول (ص)، ماجرای سقیفه و دوران خلافت دو خلیفه اول، بیشتر از منابع عامه استفاده کرده اند و با استفاده از تخیل خویش به بررسی و تحلیل آن روزگاران پرداخته اند. در نتیجه، آنچه در این صفحات به آن پرداخته شده است نه تنها چندان قرابتی با قرائت شیعه از تاریخ این دوران ندارد، بلکه با بعضی از گزارش های تاریخی دیگر از همان منابع عامه نیز ناهمخوانی دارد. اوج این تفاوت در شرح ماجرای غدیر، روزگار رحلت پیامبر (ص)، دوران خلافت دو خلیفه اول، معرفی صحابه و جریان فتوحات است. گویی نویسنده برای بیان تاریخ این دوران، در منابع عامه به دنبال گزارش هایی رفته اند که این دوران را مطلوب و افراد اثرگذار و نقش آفرینش را منزه و دور از خطا جلوه دهد. در واقع در این بخش با گزارش های تاریخی کاملا هدفمند از دوران خلفا مواجه هستیم و همین موضوع از استوار بودن اثر می کاهد. البته باید گفت که در قسمت بعدی یعنی شروع دوران خلافت عثمان و بعد از آن، دوران خلافت امیرالمومنین (ع) تا پایان دوران امویان تا حدودی می توان قرائت شیعه از تاریخ اسلام را در تحلیل ها و بیان گزارش های تاریخی دید.
با توجه به آنچه ذکر شد، باید گفت کتاب برای مخاطب عامی که تاریخ اسلام و قرائت های مختلف آن را نمی داند، مناسب نیست. البته برای مخاطب متخصص نیز چندان آورده ای نخواهد داشت اما شاید بتوان گفت نثر کتاب با سایر کتابهای تاریخی متفاوت است و نثر ساده و دلنشینی دارد.