یادداشت نوید نظری

        شوهر آهو خانم کتاب اول افغانی است که با آن چهره‌ شد. این کتاب اما به نظرم به دلایل مختلف قوی‌تر و سرتر از آن اولی است. این نویسنده بزرگ هر چقدر با کتاب اولش در نظرم محبوب بود با خواندن این دومی محترم هم شد!
کتاب‌های بزرگ را برعکس باورهای ناخودآگاه ذهنی نباید تند و سریع خواند تا تمام شوند چون هم تمام نمی‌شوند و هم شما را تمام می‌کنند یعنی یا خسته‌تان می‌کنند یا از از کتاب خواندن می‌اندازدتان!
۱- این کتاب را دست بگیرید و با آن زندگی کنید! کتاب زندگی است و شرح آلام و آمال خانواده‌های روستایی ایرانی در دوره پهلوی اول. هم با خودش مأنوس می‌شوید و هم با کتاب خواندن مأنوس‌تان می‌کند.
۲- فرم داستان از سه نظر قابل توجه است؛ اولا توصیفات و مشروحات عمدتا بر روابط آدم‌ها متمرکز است تا گفتگوی های  درونی آنان یا حالات درونی خودنویسنده (بر خلاف دولت آبادی). ثانیا واژگان، مثل‌ها و کنایه‌های مرسوم بخوبی در متن گنجانده شده است که دیالوگ‌ را متناسب با ساخت اجتماعی اهالی داستان کرده و هم سهم بسزایی در حفظ و انتشار آنان داشته است. (شبیه صادق هدایت). ثالثا پرداخت‌های کتاب کاملا شاعرانه بوده و از توصیفات معمولی و رایج عبور کرده است. این را مخصوصا در وقتی که تمرکز بر اشیاء، درختان، حیوانات، آب و هوا  و آسیاب می‌کند می‌توان فهمید.دل اگر بدهید به کتاب مست‌تان می‌کند.
۳- نویسنده برای معرفی افراد به شما وقت گذاشته است. مگر نه اینکه اهالی داستان همگی باهم فامیل و هم‌ولایتی‌اند؛ پس شما هم باید به قاعده هم‌اینان باید که بشناسیدشان و گذشته و اکنون و حال و درون‌شان را دریابید. در این بین داستانک‌هایی در خلال خط اصلی خلق شده است که صد البته به زیبایی متن و گیرایی کتاب افزوده است. 
۴- یک ضعف فرمال اما بی‌موقعی برخی توصیفات و شرح‌هاست!‌مثلا وسط یک دعوای لفظی که ضرباهنگ کلام بالاست و مخلص! نویسنده یادش می‌افتد که شرح بدهد قبلا چه شده است آن‌هم نه از زبان خودش بلکه زبان اهالی داستان
۵- و اما در محتوا،‌ این کتاب بر سوژه‌ای بسیار قوی‌تر از شوهر آهو خانم دست گذاشته است که هم اجتماعی تر است و هم تعلیقات آن بیشتر است. به نظر می‌رسد هرچند کمتر از «بافته‌های رنج» اما تا حدی این کتاب هم شرح بخشی از احوال و زندگانی خود افغانی است. این موضوع وقتی بیشتر می‌شود که جغرافیای داستان هرچند متنوع اما متعین است و عالم داستان ملایر از عالم داستان کرمانشاه قابل تفکیک بوده و هویتی ممتاز دارد.
۶- در این کتاب به شرح دقیقی از زندگانی دهقانی، آسیابانی، نانوایی و حتی بخشی از سازوکار دیوانی حکومت در شهر و روستا از خوانین گرفته تا اداره‌جات پرداخته شده است. لذا این کتاب هم شبیه شوهر آهوخانم بستر شرح بخشی از اصول و قوانین و ماهیت دیوان‌سالاری پهلوی دوم است. فعالیت‌های حزب توده در میان کارگران روستایی و صنعتی، مساله اشغال ایران در جنگ دوم جهانی و نسبت مردم با این پدیده ها در کتاب فراوان به چشم می‌خورد. از آن‌جا که نویسنده جز بازداشت‌ی‌های توده‌ای بعد از کودتاست لذا نظرات و نکاتی که در این قسمت‌ها به دست می‌دهد خواندنی و قابل تامل است. اما به خلاف سایر کتب این دسته، او از شرح احوال و عقاید مذهبی مردم غافل نشده است و از آن‌جا که روح او در کتاب جریان دارد اشارات او به امیرالمومنین و پیامبر نشان از باورهای قلبی خودش نیز دارد.