یادداشت نوید نظری

        کتاب «زینب، قهرمان کربلا» اثر ارزشمند عایشه عبدالرحمن، مشهور به بنت‌الشاطی، نه تنها در جهان عرب و اهل سنت، بلکه در میان علاقه‌مندان به تاریخ اسلام در سراسر جهان، جایگاه ویژه‌ای دارد. بنت‌الشاطی به عنوان یکی از پیشگامان پژوهش‌های قرآنی و اسلامی در دوران معاصر، با سبکی بدیع و رویکردی متفاوت، زندگی حضرت زینب کبری (سلام‌الله علیها) را به تصویر کشیده است. این یادداشت، ضمن ارج نهادن به تلاش‌های سترگ نویسنده، به بررسی این اثر از منظر یک خواننده شیعه ایرانی می‌پردازد.
عایشه بنت‌الشاطی، به عنوان بانویی پژوهشگر و ادیب، در زمان نگارش این اثر در تابستان ۱۳۳۲ شمسی، در حال و هوای خاصی از مصر و جهان عرب قلم می‌زد. این دهه، دوران تحولات عمیق سیاسی، اجتماعی و فکری در مصر بود؛ سال‌هایی که پس از انقلاب ۱۹۵۲، به روی کار آمدن جمال عبدالناصر و آغاز دوران ناصریسم با شعارهای پان‌عربیسم، ملی‌گرایی عربی، سوسیالیسم و استقلال از نفوذ غرب منجر شده بود. این فضای بیداری ملی و تلاش برای بازسازی هویت عربی-اسلامی در برابر استعمار و نفوذ خارجی، تأثیری عمیق بر جریان‌های فکری گذاشته بود. در همین حال و هوا، بازخوانی تاریخ اسلام و شخصیت‌های برجسته آن، با رویکردی نو و تحلیلی، مورد توجه قرار گرفت. رشد جنبش‌های فمینیستی نیز در این دوره، بر نقش زنان در جامعه و تاریخ تأکید داشت و بنت‌الشاطی خود از پیشگامان این عرصه بود. نگارش کتابی درباره حضرت زینب (س) در چنین بستری، نشان‌دهنده اهمیت پرداختن به شخصیت‌های مقاوم و الهام‌بخش در تاریخ اسلام بود که می‌توانستند الگویی برای مبارزه و ایستادگی در برابر چالش‌های معاصر باشند. او همچنین آثاری درباره دیگر زنان برجسته خاندان نبوت از جمله حضرت خدیجه (س)، حضرت آمنه (س) و حضرت سکینه (س) دارد. رویکرد نوآورانه و تحلیلی او در تمامی آثارش مشهود است و این امر او را به یکی از تأثیرگذارترین زنان پژوهشگر در جهان اسلام تبدیل کرده است. 
«زینب، قهرمان کربلا» از زمان انتشار تاکنون مورد تحسین بسیاری از نویسندگان، اندیشمندان و نخبگان جهان اسلام قرار گرفته است. منتقدان، قدرت تحلیل و نگارش بنت‌الشاطی را ستوده‌اند و این کتاب را نقطه عطفی در پژوهش‌های مربوط به شخصیت حضرت زینب (س) دانسته‌اند. سبک ادبی و داستان‌گونه کتاب که در عین پایبندی به منابع تاریخی نگاشته شده، مورد تحسین قرار گرفته و آن را برای طیف وسیعی از خوانندگان، از پژوهشگران تا عموم مردم، جذاب کرده است. برخی نیز به رویکرد خاص نویسنده در بهره‌گیری از منابع اهل سنت اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، مرحوم سید جعفر شهیدی، مترجم یکی از ترجمه‌های مشهور این کتاب به فارسی، با وجود تفاوت‌های دیدگاهی که به دلیل رویکرد مذهبی نویسنده وجود دارد، به امانت‌داری در ترجمه و ارزش کلی اثر اذعان داشته است. او و دیگر مترجمان و پژوهشگران شیعه، این کتاب را سندی مهم برای حقانیت شیعه می‌دانند، چرا که یک پژوهشگر برجسته از جهان اهل سنت، با قلمی شیوا، به عظمت و نقش بی‌بدیل حضرت زینب (س) در کربلا پرداخته است. این بازتاب گسترده، خود گواه اهمیت و تأثیرگذاری این اثر در محافل علمی و فرهنگی است.

کتاب «زینب، قهرمان کربلا» به دلیل نثر شیوا، توصیفات ادبی بی‌نظیر و تحلیل‌های عمیق روان‌شناختی از شخصیت حضرت زینب (س)، به سرعت مورد توجه قرار گرفت. در جهان اهل سنت و عرب، این اثر به عنوان یک منبع مهم برای شناخت ابعاد شخصیتی و نقش حضرت زینب (س) در واقعه کربلا شناخته می‌شود. بنت‌الشاطی با اتکا به منابع تاریخی موجود در جهان اهل سنت، تصویری جامع و تأثیرگذار از بانوی صبر و مقاومت ارائه می‌دهد که کمتر در آثار پیشین بدان پرداخته شده بود. این کتاب توانست جایگاه حضرت زینب (س) را نه تنها به عنوان خواهر امام حسین (ع)، بلکه به عنوان یک رهبر فکری و اجتماعی پس از واقعه کربلا تثبیت کند.
بنت‌الشاطی در این کتاب، با رویکردی کاملاً پژوهشی و تحلیلی، وقایع مربوط به زندگی حضرت زینب (س) را از کودکی تا پس از واقعه کربلا و خطبه‌های کوفه و شام، دنبال می‌کند. او با ظرافت خاصی به جزئیات تاریخی پرداخته و تلاش می‌کند تا انگیزه‌ها، چالش‌ها و تصمیمات حضرت را در بستر زمان خود مورد بررسی قرار دهد. او همچنین به تحلیل وضعیت اجتماعی و سیاسی آن دوران می‌پردازد و شرایطی را که منجر به قیام امام حسین (ع) و نقش حضرت زینب (س) در آن شد، تبیین می‌کند. این رویکرد، به خواننده امکان می‌دهد تا با درک عمیق‌تری از ابعاد حماسه کربلا و نقش بی‌بدیل حضرت زینب (س) مواجه شود.
با وجود ارزش‌های فراوان این کتاب، از منظر یک خواننده شیعه ایرانی، برخی نکات قابل تأمل وجود دارد. بنت‌الشاطی در این کتاب عمدتاً به منابع تاریخی اهل سنت استناد می‌کند. این امر ممکن است در برخی جزئیات، با نقل‌های تاریخی رایج در منابع شیعی، تفاوت‌هایی داشته باشد. برای مثال، برخی از حوادث یا خطبه‌های منسوب به حضرت زینب (س) در منابع شیعی، ممکن است در این کتاب با جزئیات کمتری ذکر شده باشند یا روایتی متفاوت از آن‌ها ارائه شده باشد. این تفاوت در منابع، نه به معنای ایراد اساسی، بلکه نشان‌دهنده تفاوت در اولویت‌ها و رویکردهای نقلی در دو مکتب است. همچنین، با وجود دقت بالای نویسنده، در معدود مواردی ممکن است برخی تحلیل‌ها یا نتیجه‌گیری‌ها، از دیدگاه پژوهشگران شیعه مورد بحث و اختلاف باشد. این موارد جزئی، اغلب ناشی از تفاسیر متفاوت از رویدادها یا عدم دسترسی به تمامی منابع شیعی در زمان نگارش کتاب است. با این حال، این ایرادات جزئی، خدشه‌ای به ارزش کلی اثر وارد نمی‌کند.
از منظر یک خواننده شیعه ایرانی، «زینب، قهرمان کربلا» فراتر از یک کتاب تاریخی صرف است. این اثر، ادای احترامی عمیق به مقام شامخ حضرت زینب (س) و تجلیل از صبر، شجاعت و پایمردی ایشان است. بنت‌الشاطی با قلم توانای خود، روح مبارزه و رسالت‌آگاهی حضرت زینب (س) را به گونه‌ای ملموس به تصویر می‌کشد که می‌تواند الگویی بی‌بدیل برای زنان و مردان عصر حاضر باشد. روح مبارزه با ظلم و ستم، ایستادگی بر اصول حق و عدالت، و توانایی مدیریت بحران در و رهبری اجتماعی سخت‌ترین شرایط، از جمله درس‌هایی است که می‌توان از شخصیت حضرت زینب (س) آموخت و آن را در زندگی معاصر به کار بست. به عنوان یک خواننده ایرانی، آن‌هم در سالروز ایام اسارت کاروان اهل بیت پیامبر(ص) و نقش بی‌بدیل دختر امیرالمومنین علیه السلام در رساندن پیام عاشورایی سید‌الشهداء (س) نه تنها از خود کتاب بهره‌ها برده و نفس‌ها گرفتم، بلکه از بنت‌الشاطی، نویسنده‌ای توانا که با وجود تفاوت‌های مذهبی، با نگاهی احترام‌آمیز و پژوهشی به شخصیت این بانوی بزرگ پرداخته است، قدردانی می‌کنم. او پلی میان روایات مختلف ساخت و امکان درک مشترکی از عظمت این شخصیت تاریخی را فراهم آورد.
 «زینب، قهرمان کربلا» اثری است که در تصویر کلی خود از عظمت و نقش حضرت زینب (س)، به حقیقت نزدیک است و می‌تواند برای هر خواننده‌ای، صرف نظر از مذهب، الهام‌بخش و روشنگر باشد. این کتاب دعوتی است به تأمل در زندگی بانویی که با صبر و مقاومت خود، تاریخ را دگرگون کرد و میراثی ماندگار از شجاعت و ایمان برای آیندگان به یادگار گذاشت.