یادداشت مرضیه‌بانو

        از «عقل سرخ» تا «عقل سرخ»
کتاب «عقل‌ سرخ» نوشته دکتر تقی پورنامداریان، استاد برجسته زبان و ادب فارسی، به شرح و تفسیر داستان‌های رمزی سهروردی، فیلسوف و عارف بزرگ ایرانی (549-587)، می‌پردازد. این اثر در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات سخن منتشر شده است.

یک- باید توجه داشت که هم نام این کتاب که شرح آثار سهروردی است و 526 صفحه دارد «عقل سرخ» است وهم نام یکی از داستانهای 9 صفحه‌ای از سهروردی که درون این کتاب متن کامل آن آمده است.

دو- بخش اول کتاب شرح احوال و اندیشه‌های سهروردی است. به این بخش فقط به چشم یک مقدمه نگاه نکنید زیرا فهم داستانهای رمزی سهروردی، بدون فهم حکمت اشراق و نگاه او به عالم انوار و فرشتگان امکانپذیر نیست و دکتر پورنامدارایان هم با درک این نکته، یک بخش کامل را به اندیشه های سهروردی اختصاص داده‌اند.  

سه- بخش دوم کتاب داستانهای سهروردی را شامل می‌شود که متن کامل 7 داستان  ذکر شده است (داستان لغت موران در این کتاب نیامده و دلیل آن هم توضیح داده شده است). برخی از این داستانها رمزپردازانه تر هستند مانند آواز پرجبرئیل، عقل سرخ، قصه غربت غربی و رساله الطیر اما بعضی داستانها به نظرم برای مخاطب آشنا به ادبیات عرفانی و عرفان، بدون خواندن شرح ورمزگشایی هم قابل فهم هستند. برای مثال فی حقیقه العشق، رساله فی حاله الطفولیه وروزی با جماعت صوفیان. البته این نکته که نوشتم به معنی بی نیازی از شرح نیست اما درک این داستانها در مقایسه با داستانهای رمزی به نظرم سهولت بیشتری دارد.

چهار- بخش سوم کتاب شامل گزیده هایی از چندرساله سهروردی است که در واقع داستان نیستند و متن‌هایی برای فهم بهتر نگاه فلسفی اوست. 

پنج- بخش چهارم‌ و پنجم کتاب، شرح داستان ها و رساله های سهروردی است که شرح تک به تک با همان ترتیبی که خود داستانها و رساله ها در بخش دوم و سوم کتاب آمده  ذکر می‌شود. این شرح هم شامل لغات سخت و قدیمی است که مخاطب امروز با آن ‌ها آشنا نیست، هم شرح و تفسیررمزهای ذکر شده در داستانهاست. در این بخش نویسنده هرجا ضرورت داشته منابع را ذکرکرده است.

شش- بخش ششم کتاب،فهرستهای گوناگون کتاب از جمله فهرست آیات قرانی، احادیث و اقوال، نام، اشخاص وکتاب ها و ... است که برای افرادی که جدی‌تر این کتاب را می‌خوانند بر اعتبار کتاب می افزاید.

هفت- داستانهای سهروردی بسیار کوتاه هستند مانند عمر خودش که در 36 سالگی به دستور ملک ظاهر شهید شد اما شرح و تفسیر همین داستاهای کوتاه صفحات بسیاری طلبیده است که این نشانه عمق داستانهاست. ضمن آنکه به نظرم یکبار خواندن این کتاب کافی نیست.

هشت- تلاش دکترپورنامداریان واقعا قابل تقدیر است. ایشان با روشهای تاویلی به تحلیل نمادها ومفاهیم پنهان در آثار سهروردی پرداخته‌اند. باید چنین صاحب نظرانی را بسیار ارج نهاد. درعین حال آرزویم این است که مسیر پیش رو در رشته ادبیات و فلسفه به طور مستمر پرورنده‌ی چنین افرادی باشد و درک نگاه فلسفی سهروردی و خلافیت او در اندیشه‌ورزی جای مهمتری را در فکر و دغدغه ایرانیان امروز بیابد.