یادداشت محمّد صالحی بابادی

        «زنی با وجوه گسترده، هم تلاشگر، هم پُر احساس و پُر جاذبه و پُر نفوذ. زنی که به اندرونی میرزای شیرازی، آن مرجع بزرگ راه دارد و وقتی به تهران می‌اید، مدت‌ها در اندرونی ناصرالدین شاه به دتق و فتق امور دختران و ازدواج آنان می‌پردازد. این سفرنامه سرشار از داده‌های باارزش از هر آن چیزی است که بر سر راه او بوده؛ سفرنامه‌ای پُر احساس.»
کتاب چادر کردیم رفتیم تماشا از کتاب‌های پیشنهادی دورۀ نویسندگی بود، برای مطالعۀ سفرنامه. مطالعۀ آن برایم لذّت‌بخش بود. تا به حال، نثرهایی از عهد قاجار خوانده‌ام (یعنی این چنین به ذهن دارم)؛ ولی این مربوط به گذشته بود و یادم نمی‌آید که از آن نثرها چیزی آنچنان فهمیده باشم. در حال حاضر، چند سال از آن زمان گذشته و خواندن این کتاب، تجربه‌ای نو برای من به شمار می‌آمد. نثر کتاب به خوبی ویرایش شده و به گونه‌ای است که در هنگام مطالعه، هم متوجّه می‌شوید که نثری قدیمی است، هم خواندنش آنچنان مشکل نیست. این سفرنامه، روایت سفری از کرمان به بندر عباس، بمبئی، عربستان، تهران، و در نهایت، کرمان است. مفصّل‌ترین بخش سفرنامه، قسمت روایت تهران است. نویسندۀ سفرنامه مدّتِ زیادی در آنجا می‌ماند و روایتی مفصّل از دربار ناصرالدین شاه و حرمسرای او دارد.
با آنکه نویسندۀ این سفرنامه، ظاهراً جایگاهی دارد که به واسطۀ آن می‌تواند به خانۀ میرزای شیرازی و دربار ناصرالدین شاه برود، سفرنامۀ او شامل تعلیق و هیجان و روایت مسائل سیاسی و کلانِ آن روزگار نیست، بلکه شاملِ کارهای شخصی سفرنامه‌نویس است. گاهی کارهای شخصی او در طول سفر، با دربار و مسائل جالب گره می‌خورد و گاهی هم نه. ضمن آنکه روایت او از هر روز خود، معمولاً کوتاه و مختصر است، نه آنکه آن را مفصّل بیان کند. گاهی روایت او از یک روزِ خویش، در کمتر از یک خط بیان می‌شود و بعضی از اموری که در این سفرنامه درج شده، کارهای شخصی نویسنده است که بعید است برای ما فایدۀ خاصّی داشته (مانند رفتن به حمام، ماندن در خانه، و ...). ابتدای سفرنامه نیز ممکن است کمی کسل‌کننده به‌نظر برسد، که شاید به علّتِ ناآشنایی با قلم نویسنده باشد. نگارنده نیز تا چند صفحۀ آغازین کتاب، با متن ارتباطی نگرفت؛ ولی بعد از اندکی خواندن، علاقه به خواندن وقایع روزانۀ یک مسافر در زمان قاجار، برایم جالب شد، به ویژه در تهران. در لابه‌لای این متن، با آنکه چندان مفصّل نیست و جزئیّاتِ زیادی بیان نمی‌کند، می‌توان گاهی با کنارِ هم قرار دادنِ همان بیان‌های خلاصه، به فضایی ذهنی از دورۀ نویسنده رسید.
خلاصه: اگر کسی به دنبال سفرنامه‌ای مملو از اطلاعات جغرافیایی و تفصیل و وصف اماکن و اشخاص باشد، این سفرنامه به کارش نمی‌آید. این سفرنامه، در پِیِ بیان همۀ جزئیّات نیست و به‌طور کلّی، حالت خلاصه دارد و از همین رو، اگر کسی به‌دنبال یک سفرنامۀ پُر از اطّلاعات تاریخی است، شاید این سفرنامه را چندان نپسندد؛ ولی اگر کسی همچو انتظاراتی از متن ندارد و می‌تواند تحمّل کند که متنی ساده (یعنی عاری از اطّلاعات تاریخی بسیار) و مربوط به دورۀ قاجار بخواند، مطالعۀ این سفرنامه تجربۀ خوبی می‌تواند باشد.