یادداشت محمدحسین معصومی

        
کتاب «فدک در تاریخ» نوشته آیت‌الله محمدباقر صدر، به یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ اسلام یعنی ماجرای فدک می‌پردازد.
از منظر شیعه، این حادثه نشانه‌ای از ضربه‌ای عمیق به جایگاه امامت و ولایت امام علی(ع) است؛ و اگر با نگاه انقلابی و سیاسی شهید صدر به موضوع بنگریم، ماجرای فدک فراتر از یک اختلاف شخصی یا مالی بوده و بهانه‌ای برای افشاگری و نقد حکومتی است که به باور ایشان با سقیفه و توسط ابوبکر غصب شد.

ویژگی ارزشمند این اثر، تحلیل‌های اجتماعی و انسان‌شناسانه‌ای است که در دل مباحث تاریخی آن مطرح می‌شود. این نگاه سبب می‌گردد خواننده بتواند با ذهنی بازتر به واکاوی و فهم ابعاد مختلف تاریخ اسلام بپردازد.

در کتاب، طیفی از مباحث مطرح می‌شود؛ از نقد سبک‌های حکومتی همچون جمهوری و آریستوکراسی، تا بررسی تناقض‌ها و منافع پنهان در رویدادها، و نیز تحلیل واکنش‌های حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) در برابر اقدامات خلفا. همچنین مباحث جدی در زمینه‌های فقهی و کلامی، به‌ویژه در موضوع ارث و گفت‌وگوهای لفظی آن دوره، مورد توجه قرار گرفته است.

از نقاط قوت کتاب، رویکرد نقادانه و استدلال‌محور آن است. البته طبیعی است که در میان استدلال‌ها و شواهد مطرح‌شده، برخی موارد محل نقد یا بحث باشند؛ به‌ویژه آنجا که تحلیل‌ها با برداشت‌های فقهی و کلامی رایج شیعه درهم‌تنیده می‌شوند. با این حال، همین ویژگی کتاب را به منبعی غنی و ارزشمند بدل کرده است.

در مجموع، شهید صدر در این کتاب چارچوبی تاریخی و تحلیلی ارائه می‌دهد که حتی اگر خواننده با وزن همه استدلال‌ها موافق نباشد، دست‌کم می‌تواند به شناخت تناقض‌ها و کاستی‌های طرف مقابل برسد و از خلال آن نکات مهم و جذابی را درک کند.