یادداشت میثم غضنفری

        «عصر سکولار»، نقشۀ توپوگرافیک از اکنونِ ما
توصیف جیمز.کی. ای اسمیت از کتاب چارلز تیلور

جیمز کی اسمیت، در کتابِ چگونه سکولار (ن)باشیم، وضعیت انسان معاصر را «تحت فشار قیچی‌وار سکونت در عصر سکولار» توصیف می‌کند. او برای فهم این موقعیت، نیاز به یک «نقشه وجودی از اکنون» را مطرح می‌کند تا بتوانیم «مکان خودمان را پیدا کنیم» و درک کنیم که «خطه‌های معنا» کجا هستند؛ آیا در امور پیش پا افتاده نهفته‌اند یا در نقاطی دوردست که شاید در مسیر «پیشرفت و توسعه تخریب شده» باشند.
اسمیت دو نوع نقشه رایج اما ناکارآمد را نقد می‌کند:
1.  نقشۀ نوملحدان: این گروه با «تهور و جسارتی تازه»، جهان را با «افسون‌زدایی تخت کرده‌اند» و با نوعی «استعمار فکری»، تمام تجربیات انسانی را به «علوم طبیعی و تبیین تجربی» ضمیمه می‌کنند. نقشه آن‌ها همواره شامل نقطه‌ای به نام «گورستان خدایان» است.
2.  نقشۀ بنیادگرایان: این گروه در پاسخ به نوملحدان، «نقشه گنج‌های مدفون» و «پوست‌نبشته‌های رنگ و رو رفته» را عرضه می‌کنند که به همان اندازه «تخت» است و احساس می‌شود «مناطق بسیاری در تجربه» ما را نادیده گرفته‌اند.

به باور اسمیت، هر دوی این اطلس‌ها «ابزارهایی کُند و بلا مصرف‌اند» زیرا تصویری «شسته‌رفته‌تر و مرتب‌تر» از جهانی ارائه می‌دهند که با «جهان تجربه زیسته» ما منطبق نیست. این نقشه‌ها برای «برهوت وجودی اکنون» و «سرگیجه وجودی» ما کارایی ندارند؛ جهانی که در آن «امر سکولار» و «امر دینی» در رقصی مشترک و در هم تنیده‌اند.

راه‌حل پیشنهادی اسمیت، یک «نقشه توپوگرافی مفصل» یا یک «نقشه فرار وجودی» است که «با زمین ناهموار هماهنگ شده» باشد. چنین نقشه‌ای:

▫️«عمق و ارتفاع و نیز فراز و نشیب» را نشان می‌دهد.
▫️ به ما امکان می‌دهد «خطورات امر متعالی» را که ناگاه سر بر می‌آورند، بپذیریم.
▫️ به ما کمک می‌کند «درون‌ماندگاری خفقان‌آوری» را که مشخصه عصر ماست، حتی برای معتقدان، احساس کنیم.

در نهایت، اسمیت کتاب «عصر سکولار» اثر چارلز تیلور را به عنوان همین «نقشه وجودی» معرفی می‌کند. او معتقد است زیر لایه‌های تحلیلی و تاریخی این کتاب، نقشه‌ای دقیق از «اکنون ما» پنهان شده است؛ نقشه‌ای که پیچیدگی لحظه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن «معتقدان گرفتار محاصره شک و شکاکان شده‌اند اما هرازگاهی هوس باور به سرشان می‌زند». همین «پیچیدگی، دقت و سرباز زدن تیلور از فروکاست‌های ساده‌انگارانه» است که او را به «نقشه‌بردار قابل اعتمادی» برای موقعیت‌یابی ما در عصر سکولار تبدیل می‌کند.

منبع: چگونه سکولار (ن)باشیم، جیمز.کی.ای.اسمیت،ترجمۀ حامد قدیری، صفحۀ 17 تا 20