یادداشت علی دائمی

        کتاب کوتاه و موجز «انقلاب صنعتی» شمایی کلی از تاریخ اختراعات و فناوری‌های جدید از اوایل قرن ۱۸ میلادی می‌دهد که تحولات سیاسی و اجتماعی را در کشورهای اروپایی در پی داشت و درنهایت نقطهٔ عطفی در تاریخ اروپا شد که انقلاب صنعتی نام گرفت. البته همانطور که نویسنده می‌گوید عنوان انقلاب برای این رشته تحولات غلط‌انداز است؛ چراکه انقلاب‌ها معمولاً در بازهٔ زمانی نسبتاً کوتاه و با برخوردهای شدید و سیل‌آسا از سوی توده‌ها رخ می‌دهد، اما در اینجا منظور از انقلاب صنعتی صرفاً تغییرات تدریجی و بلندمدت در صنایع مختلف است که نوع زندگی مردمان اروپا را تغییر داد. جیمز آ. کوریک توضیح می‌دهد که چگونه دستگاه‌هایی مثل ماشین بخار، دستگاه نخ‌ریسی و قطارهای ریلی نسبت جمعیت شهرنشینان به روستایی‌ها را تغییر داد و زمینه را برای ظهور سرمایه‌دارها فراهم کرد. این تحولات مانند دومینو بر وضعیت معیشتی مردم، ایجاد طبقات اجتماعی، استثمار کارگران، غارت منابع طبیعی کشورهای دیگر و حتی وضعیت بهداشتی و شیوع بیماری‌های واگیردار اثر گذاشت و باعث تقابل‌های دنباله‌دار پیروان سرمایه‌داری و بازار آزاد با طرفداران حقوق کارگران و دهقانان شد.
در فصل اول دربارهٔ نقش کلیدی انگلستان نکاتی بیان می‌شود. تراکم جمعیت در شهرهای انگلیس و کمبود منابع غذایی برای انسان و دام سبب یک رشته نوآوری‌ها در کشاوری شد که تدریجاً به نساجی هم سرایت کرد. اختراع ماشین بخار نیوکامن و سپس تکامل‌ آن  به‌دست جیمز وات نقطهٔ اوج این نوآوری‌ها بود.
در فصل دوم نویسنده به پیشرفت تکنولوژی در سایر کشورهای اروپایی و نقش فرانسه و دولت‌های آلمانی می‌پردازد و بیان می‌کند که چگونه انگلستان سرسختانه دربرابر صدور فناوری و تجهیزات مقاومت می‌کرد و اجازهٔ خروج تکنسین‌ها را از کشور نمی‌داد.
فصل سوم کتاب رشد دانش و صنعت در ایالات متحدهٔ آمریکا را بررسی می‌کند؛ کشوری که از نیروی کار کمی برخوردار بود و همین اشتیاق زیادی برای توسل به ماشین‌های خودکار ایجاد می‌کرد. اختراع ماشین پنبه‌پاک‌کنی، تاسیس کارخانهٔ تفنگ‌سازی به روش نوین، سرمایه‌گذاری روی  کشتی‌های بخار و حمل و نقل ریلی، آمریکا را به نقطهٔ کنونی رسانده است.
در فصل چهارم به نقش مواد اولیه مثل آهن و فولاد پرداخته می‌شود و سبقت گرفتن ایالات متحده از رقبای اروپایی خود. اما فصل پنجم -که به اعتقاد من مهم‌ترین فصل کتاب است- نقش این ابداعات بر ایجاد جامعهٔ طبقاتی و تبعیض تاریخی در حق کارگران را نشان می‌دهد. قدرت‌طلبی سرمایه‌داران و صاحبان کارخانه‌ها باعث می‌شد حقوق انسانی کارگران زیرپا گذاشته شود و حتی کودکان خردسال با کمترین دستمزدها به کار گرفته شوند. پیدایش مارکسیسم و انقلاب روسیه نتیجهٔ این ظلم‌های تاریخی بود.
اگر دوست دارید شناختی کلی از انقلاب صنعتی داشته باشید و مروری سریع بر مهم‌ترین وقایع آن، کتاب یادشده برایتان مناسب خواهد بود اما در آن به دنبال اطلاعات تکمیلی و تحلیل‌های مفصل و عمیق نباشید.