یادداشت خوارزمی

        کتاب «خدایگان و بنده» در اصل یک کتاب مستقل نیست و در واقع بخشی از کتاب «پدیده‌‌شناسی / پدیدارشناسی روح» یا «پدیده‌شناسی / پدیدارشناسی ذهن» اثر هگل است که توسط حمید عنایت از اصل کتاب هگل انتخاب و به صورت کتابی مجزا ترجمه شده است. خدایگان و بنده کتابی کوچک با محتوایی پیچیده است. این کتاب ۷۷ صفحه دارد که از این حجم، ۲۴ صفحه‌اش به پیشگفتار مترجم اختصاص یافته است. حمید عنایت در این بخش به توضیح درباره‌ کتاب پدیده‌شناسی روح و اهمیت بخش خدایگان و بنده از این کتاب می‌پردازد و نظریات هگل را در این بخش توصیف می‌کند. پدیده‌شناسی روح اثر فریدریش هگل یکی از آثار مهم و پیچیده در فلسفه غرب است که در سال ۱۸۰۷ منتشر شد. این کتاب دو بخش کلی دارد. در بخش اول که نزدیک به یک چهارم کتاب است، هگل از مراحل سیر تکامل ذهن انسان، قطع نظر از رابطه‌ آن با جامعه و مقام آن در سیر تاریخی زندگی انسان سخن می‌گوید و در باقی کتاب، وضع انسان را در رابطه‌اش با جامعه و تاریخ بررسی می‌کند. خدایگان و بنده بخشی از قسمت دوم این کتاب است. هگل در این بخش از دو مفهوم به نام‌های خدایگان و بنده سخن می‌گوید و آن‌ها را به شکل‌های مختلف تعریف و توصیف می‌کند. او برقراری رابطه میان ارباب و بنده را نخستین مرحلۀ سیر تاریخی اندیشه و زندگی اجتماعی بشر می‌داند و معتقد است که با تحول همین مرحله، ذهن بشر به سوی خودآگاهی پیش می‌رود و سرانجام به عقل می‌رسد. به عقیدۀ هگل، خدایگان نماینده قدرت و تسلط است و به ظاهر دارای استقلال و آزادی است و از نظر اجتماعی و مادی بر بنده تسلط دارد. اما این تسلط، در واقعیت او را در وضعیت خاصی از عدم خودآگاهی و وابستگی قرار می‌دهد. یعنی در حالی که بنده از طریق کار و تلاش به خودآگاهی دست می‌یابد، خدایگان به دلیل اتکاء به تسلط و قدرت خود، خود آگاهی واقعی ندارد.