یادداشت

        مردمی که کوچ نمی‌کنند، کوچانده می‌شوند

این روزها که دوباره به روزهای اوجِ خواندن از ادبیات ترکیه برگشته‌ام، دو کتاب خواندم که هر کدام به‌نوعی و با زبانی خاص به به موضوع «مبادله اجباری جمعیت ترکیه و یونان» پرداختند. کتابِ دیگران، یکی از همین کتاب‌هاست که در لایه فرعی آن، موضوع کوچ اجباری یا مبادله جمعیت یونانیان مطرح می‌شود.
در نگاهِ اول شاید به‌نظر برسد که بازگشتِ افرادی که به‌‌دلیل جنگ از وطن خود دور افتاده بودند، امری معقول و منطقی است؛ اما این مبادله، یک مبادله معمولی نیست؛ چراکه از آن با عنوان پاک‌سازی قومی یاد کرده‌اند. دلیلش چیست؟

این کوچاندن اجباری یونانیان از ترکیه و ترکان از یونان که نام اخراج متقابل توافقی را هم بر پیشانی‌اش دارد، براساس هویت دینی بود. در اصل، زبان و قومیت در این کوچ اجباری نقشی نداشت. یعنی چطور؟ در این مبادله جمعیتی تمام مسیحیان ارتدکس اهل ترکیه که حتی زبان‌شان هم ترکی بود، به یونان کوچانده شدند. از طرف دیگر تمام مسلمانان یونانی هم مجبور به ترکِ وطن خودشان شدند و به ترکیه آمدند.

مکان اصلی داستانِ بلند «دیگران» که عنوان آن را هم می‌توان استعاری دانست، در خانه‌ دکتری می‌گذرد که مجبور به ترک وطن، محله و خانه‌اش می‌شود و به یونان باز می‌گردد.  البته از توصیف شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ترکیه در دهه 60 میلادی نباید غافل شد.