یادداشت مجید اسطیری

        گمانم معروف ترین اثر نجیب محفوظ در ایران رمان گدا باشد که نشر نیلوفر منتشر کرده. آنجا با سیر انحطاط فکری و اخلاقی یک روشنفکر مصری روبرو هستیم که در کنار خودش شکست خوردن مبارزه سیاسی رفیق اصلاح طلبش را هم میبیند و رمان تلخ و تیره ای است. دو سال پیش که این رمان را خواندم شاید مثل امروز ریشه این همه احساس سرخوردگی را درک نمیکردم. اما با خواندن این کتاب ریشه های این احساس انحطاط و شکست خیلی را واضح درمی یابید.
نجیب محفوظ در داستان بلند «روز قتل رئیس جمهور» که از عنوانش مشخص است درباره ترور انور سادات رئیس جمهور سابق مصر است تیغ عریان نقد بر «سیاست درهای باز» را کشیده و آن را مایه ایجاد شکاف طبقاتی و فشار اقتصادی شدید بر مردم کشورش میداند. معتقد است مهم ترین علت روی آوردن انور سادات به این سیاست شکست تحقیرآمیز اعراب در جنگ شش روزه است که از حدود یک دهه قبل ملت مصر را سرخورده کرده بود. در عین حال خیلی واضح نشان میدهد که علیرغم سیاست درهای باز، فضا برای منتقدان سادات، بسته و سختگیرانه است
بستر انتقال تمام این مفاهیم در داستان ماجرای یک نامزدی طولانی مدت بین دو جوان مصری است که اگرچه هر دو تحصیل کرده و کارمند هستند اما نمیتوانند با هم ازدواج کنند. داستان مملو از تلخی های زندگی این دو جوان است تا روزی که رئیس جمهور کشته میشود و اگرچه این ارتباط مستقیمی با ماجرای این دو جوان ندارد اما انگار مقصر اصلی وضعیت اسفبار مصر کشته شده و حس انتقام همراه با ترس از بگیر و ببند در این دو جوان و خانواده هایشان به وجود می آید
نکته مهم در داستان این است که اگرچه نویسنده روش ترور را تایید نمیکند اما با یک قرینه سازی در داستان نشان میدهد که کشته شدن رئیس جمهور نتیجه ناگزیر سیاستهای غلط خود او بوده است. ماجرا این است که علوان در یک برخورد هیجانزده مشتی به سینه رئیس _و رقیب عشقی_ خودش میکوبد و او را میکشد. کشته شدن یک آدم بی اخلاق به شکلی غیرعمدی در واقع تعبیر نجیب محفوظ از ترور انور سادات است
بیش از نیمی از کتاب به داستانهای کوتاه اختصاص دارد که چندتای انها ایده های فلسفی خیلی جذابی دارند اما تقریبا همگی کاملا خالی از جزئیات و تصویرسازی دقیق هستند و بعد از خواندن این دومین کتاب از نجیب محفوظ شاید باید این «کلی نگری» و پرهیز از تصویرسازی را جزئی از سبک وی بدانم. نمره اصلی ام 3/5 است