یادداشت محمدامین اکبری

        به نام او

در بین آثار تالیفی و ترجمه‌ای از مرحوم دکتر علی محمد حقشناس زبان‌شناسِ برجسته و صاحب فرهنگ انگلیسی- فارسی هزاره، دو مجموعه مقاله به چشم می‌خورد. یکی با عنوان "مقالات: ادبی، زبان‌شناختی" (انتشارات نیلوفر) و دیگری با عنوانِ "زبان و ادبِ فارسی در گذرگاهِ سنت و مدرنیته" (انتشارات آگه)
در هر دو کتاب مقالاتی در حوزه زبان و ادبیات فارسی وجود دارد. بنده کتاب دوم را خوانده‌ام و حال می‌خواهم به معرفی مختصری از آن بپردازم.

اول از همه بگویم که همانطور که خودِ دکتر حق‌شناس در کتاب اشاره کرده‌اند حوزه پژوهشی زبان فارسی و ادبیات فارسی از یکدیگر قابل تفکیک است و در این کتاب از هر دو حوزه مقالاتی به چشم می‌خورد، به نظر می‌رسد مقالات زبان‌شناسانه کتاب به مراتب از مقالات ادبی قوی‌تر است. آرا و نظرات دکتر حق‌شناس در حوزه ادبیات بیش از آنکه علمی باشد ذوقی‌ست البته نکات آموزنده در این دست مقالات کم نیست ولی به هر رو هیچگاه به قوت آرای ایشان درباره مسائل زبان‌شناسانه نیست. بخش اول تشکیل شده از مقالاتی درباره شعر حافظ، سعدی و سیمین بهبهانی و چند یادداشت در رابطه با رمان است.

و اما در بخش دوم دکتر حق‌شناس بحثهای جدی در رابطه با زبان‌شناسی ارائه می‌دهند که بسیار قابل تامل و آموزنده است مخصوصاً در مقالاتِ "زبان فارسی، از سنت تا تجدد"، "زبان‌شناسی از فن تا علم"، "در جستجوی زبان علم" و "واژه‌سازی درون متن، یک علاج قطعی"

همانطور که در بالا گفته شد مباحث مورد اشاره در این کتاب بسیار متنوع است. انشاءالله این کتاب را می‌خوانید و از آن بهره می‌برید، من فقط کوتاه به یک مورد بسیار مهمی که کتاب در موردش سخن گفته اشاره می‌کنم و در می‌گذرم.
.
مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران در امسال به مباحث مهمی از جمله زبان فارسی اشاره کردند و حتی به ذکر خاطره‌ای از دوران ریاست جمهوری خودشان پرداختند که در آن، ایشان پیشنهاد داده‌ بودند که ما در زبان فارسی می‌توانیم همچون اعراب نام‌های مظاهر تکنولوژی و فناوری غربی را تغییر دهیم. همانطور که اعراب به تلویزیون می‌گویند تلفاز ما بگوییم تلویزان. اگرچه برخی از این پیشنهاد خوششان نیامد و حتی به طنز از آن یاد کردند. ولی با مطالعه یادداشتهای دکتر حق‌شناس و دیگر بزرگانِ زبان‌شناس باید به این نتیجه می‌رسیم که این مباحث تا چه اندازه جدی و در برخی موارد اثربخش هستند مثلاً دکتر در بخشی از کتاب می‌گوید:
"...آیا بهتر نیست، که مثلاً واژه‌های اسکی و تلگراف را در دستگاه اشتقاق و تصریف فارسی بچرخانیم و از آنها اسکیدن و تلگرافیدن بسازیم؟"

چه با این پیشنهادات موافق باشیم یا نه ولی این راه‌کارها برای بالندگی و منحرف نشدن زبان فارسی بسیار حیاتی‌ست.

در آخر بخش دیگری از کتاب را می‌خوانیم:
"چهار ساز و کار واژه‌سازی و واژه‌گزینی در اختیار زبان هست؛ یکی وام‌گیری، دیگری، بسط معنایی، سوم ترکیب نحوی و چهارم واژه‌سازی به کمک دستگاه صرف اشتقاقی"