یادداشت محمدرضا شمس اشکذری

        همان‌طور که از عنوان فرعی مشخص است، «تمثیلات»، شش نمایشنامه و یک داستان از میرزا فتحعلی آخوندزاده را دربردارد. این طور که فریدون آدمیت در «اندیشه‌های آخوندزاده» می‌نویسد، آخوندزاده پیشگام نمایشنامه‌نویسی در آسیا بوده است.

در مجموع نمایشنامه‌های صاف و ساده و خوش‌خوانی بودند و با هدف اصلاح جامعه نوشته شده‌اند. به نظرم دقیقاً می‌شود اسم هر نمایشنامه را نوشت و جلوی آن پیام اخلاقی‌اش را. مثلاً «دست از خرافات بردارید»، «دختران خود را به اجبار شوهر ندهید»، «سر مردم کلاه نگذارید و شهادت دروغ ندهید» و مانند این‌ها. در کل، ازدواج دستوری، باورهای خرافی، قانون، کار حاصل‌دار و راستی و درستی از جمله مواردی بودند که نمایش‌ها پیرامون آن ساخته و پرداخته شده بودند. 

نسبت به چند موردی که میرزاده عشقی، سال‌ها بعد نوشته، خیلی بهتر بودند. البته هر کدام از نمایشنامه‌ها، با ذهنیت امروزی، یک جای کارشان می‌لنگد؛ مثلاً فرد الف پول گرفته تا فلان کار را انجام بدهد و این‌طور که ما دیدیم، همه چیز را پذیرفته ولی یکدفعه و بدون دلیل مشخصی می‌آید کار اخلاقی و درست را انجام می‌دهد! همین‌طوری برای اینکه آخر داستان خوب شود. زبان فارسی مورد استفاده هم خوشایند نیست ولی باز هم نسبت به آن زمان فکر می‌کنم خوب است.

کشمکش روزگار اگر گذارد بدم نمی‌آید که در مورد آخوندزاده و روشنفکران مشروطه بیشتر بخوانم.