یادداشت عباس احمدی

        الیوت اَرونسِن، نویسنده کتاب، دانشمند آمریکایی در زمینه روانشناسی اجتماعی است. نظریه ناهماهنگی ذهنی رو ابداع کرده و جایزه علمی تا بخوای گرفته. نویسنده دومِ کتاب، کَرول تَوریس، روانشناس اجتماعی و فمنیسته و حداقل ۱۳ تا کتاب نوشته. می‌ره این‌ور اون‌ور سخنرانی می‌کنه و اخلاق اجتماعی یاد مردم می‌ده‌. (البته نمی‌شه گفت کدوم نویسنده اول هستند کدوم دوم؟ خودشون نوشتند قرعه‌کشی کردیم اسم کَرول‌خانم اول اومده، اول نوشتیم.) (ضبط اسم‌ها رو با اعتماد به مترجم کتاب نوشتم. بقیه جاها جور دیگه‌ای نوشته بودند.)

کل کتاب بر اساس نظریه ناهماهنگی ذهنی نوشته شده. مطالبی از تاریخ و سیاست و روابط اجتماعی و خانوادگی قاتی کردن تا جذاب و همه‌فهم بشه. جداً هم جذاب و همه‌فهم شده. تو این قضیه ویراستارها هم کمکشون کردند.

کتاب چی می‌خواد بگه؟ می‌گه ما انسان‌ها بیشتر وقت‌ها، اشتباهاتمون رو گردن نمی‌گیریم. نه فقط پیش مردم، حتی جلوی وجدان خودمون گردن نمی‌گیریم. یعنی اشتباهاتمون رو برای خودمون توجیه می‌کنیم تا خودمون برای خودمون آدمِ خوبی جلوه کنیم. دلیلش اینه که معتقدیم «آدم خوبی هستیم» و وقتی کار بدی می‌کنیم، دچار ناهماهنگی ذهنی می‌شویم: «من که آدم خوبی هستم چه‌جوری می‌شه کار بدی انجام بدم؟!» پس نتیجه می‌گیریم: «کار بدی انجام ندادم»؛ «حواسم نبوده»؛ «منظورم اون نبوده»؛ «مهم نیّتم بوده» و...

گاهی هم تقصیر رو گردن بقیه می‌ندازیم: «زمین کج بود»؛ «معلم نمره نداد»؛ «حقّش بود!»؛ «خودش شروع کرد»؛ «بی‌ظرفیت بود» و...

به نظریه‌های نقاط کور ذهن، تأیید تعصب، تورم تخیل، و واقع‌گرایی ساده‌‌لوحانه اشاره می‌کنه و همه رو به ناسازگاری ذهنی و توجیهِ خویشتن ارتباط می‌ده.

بر اساس پژوهش‌ها، کار انسان به جایی می‌رسه که خاطرات نوجوانی‌ش رو برای خودش طوری بازسازی می‌کنه که با خودِ الانِ مقبولش جور دربیاد! خودش هم باور می‌کنه!

یه جایی سر حرف دشمنیِ ایران و آمریکا رو باز می‌کنه. به ایرانی‌ها گیر می‌ده: قبول دارم قربانی کودتای ۲۸ مرداد آمریکا شدید، ولی چرا مثل آفریقای جنوبی ما رو نبخشیدید و یه دنیا رو راحت نکردید؟! جنایات اسرائیل رو هم ماست‌مالی می‌کنه می‌ره! 

تهِ کتاب راهکارهایی برای رهایی از ناهماهنگی ذهنی و توجیهِ خویشتن می‌ده. قاعدتاً روایات شیعه رو ندیده؛ وگرنه اشاره‌ای به راهکارهای روایی شیعه هم می‌کرد لابد! مثل سفارش به «گمان خوب نسبت به دیگران» و «گمان بد نسبت به خود». دومی جلوی توجیهِ خویشتن رو می‌گیره و اولی نمی‌ذاره تقصیرها رو باندازیم گردن بقیه. 

«کی بود کی بود؟» ذوق جالب و بومیِ مترجم برای عنوان کتابه که بدون شک از عنوان اصلی‌ش ( اشتباهاتی رخ داده ولی نه توسط من) جذاب‌تره. متن رو هم عالیِ عالیِ عالی ترجمه کرده.

(لازم نیست بگم نویسنده که فمنیست باشه، تفکرات فمنیستی هم توی کتاب هست دیگه.)