یادداشت آریانا سلطانی

        پروست و نشانه‌ها 
نوشته ژیل دلوز
ترجمه زهره اکسیری و رضا سیروان

وحدت از حافظه، خاطره، حتی خاطره‌ی غیر ارادی نیست. اساس جستجو در کلوچه مادلن یا سنگفرش نیست. اثر پروست نه به جانب گذشته و کشف‌های حافظه، بلکه به سوی آینده و جریان‌های یادگیری می‌چرخد.قهرمان نمی‌داند و آگاه نیست و تنها به جستجوی حقیقت هدایت می‌شود. مسئله نه بر سر نمایش حافظه غیرارادی، که بر سر روایت یک یادگیری است.( صفحه ۲۵ و ۲۶.)

به عقیده بزرگان و متفکرین یکی از بدترین و نابخشودنی‌ترین رنج‌ها برای بشر را می‌توان حسرت در نظر گرفت، حسرت از زندگی نزیسته، یا زمان تلف شده است. با این حال اثر عظیم پروست نه در مورد حسرت‌هاست و نه در مورد اتلاف‌ها؛ چرا که مهم‌ترین یادگیری‌ها برای هرفرد به نظر پروست همین آموخته‌ها در این زمان تلف شده است که فرد را برای جستجوی حقیقتی راستین سوق می‌دهد. جستجویی ناشی از اضطرار موقعیت و تصادفات زندگی. با چنین تعریفی، دیدگاه هدررفت و زمان و خاطره و حافظه را می‌توان سطحی نگری قلمداد کرد.

ژیل دلوز متفکر و منتقد و فیلسوف فرانسوی قرن بیستمی، در کتاب پروست و نشانه‌های خود از دو منظر به رمان درجستجوی زمان از دست رفته می‌پردازد. بخش نخست نشانه شناسی اوست: به تعبیر دلوز جهان درجستجو جهان نشانه‌هاست، جهانی که از رهیافت سوژه و ابژه بیان نمی‌گردد:

باور به فکت خطاست تنها نشانه وجود دارد، باور به حقیقت خطاست، تنها تفاسیر وجود دارد. (صفحه ۱۰۵)

از دید دلوز انسان نه با میل به حقیقت ذاتی، که با اجباری از سوی محیط به سوی کشف حقیقت سوق می‌یابد. حقیقتی مستتر در نشانه‌ها که خود از رهیافت حافظه و ادراک و عقل به نمایش کشیده می‌شود.

بخش دوم ماشین نویسندگی است؛ از ضدلوگوس آغاز می‌شود و دلوز در تئوری خود نشان می‌دهد چگونه پروست با جابه‌جایی نقش عقل در ادراک و فهم و تفسیر، و در عمل مابعدالطبیعه فلسفی، در‌جابه جایی تقدم و تأخر نقش عقل، بدعت‌گذاری نوینی در تأویل و تفسیر جهان قرار می‌دهد. دیگر [دوستی حکمت در میان نیست؛ میلی ناشی از تصادف و اضطراب موقعیت‌هاست که حقیقت جویی را، در پناه نقش ثانویه عقل بشر، ایجاب می‌کند.

جستجوی حقیقت همان ماجرای امر غیرارادی است. اندیشه بدون چیزی که انسان را به اندیشیدن وا‌می‌دارد و و خشونتی که بر اندیشه اعمال می‌کند، هیچ است.(صفحه ۱۰۸)

البته برخی اعتقاد به زندگی در آسایش و بدون رنج و تروما دارند؛ پروست و ژیل دلوز و حتی سرگذشت چهره‌ای همچو بودا این نقطه نظر را برای تعالی فرد به چالش می‌کشند.

در پناه خرد

پی نوشت: ترجمه دیگر این اثر ( ترجمه دکتر الله شکر اسدالهی تجرق) مورد پسند نبود.