یادداشت 🎭 محمد رضا خطیب 🎬

        جامع و کامل ...!

تا سالها بهترین منبع برای تاریخ نمایش و ادبیات نمایشی در ایران کتاب " نمایش در ایران " استاد بیضایی بود که همچنان به نظرم یک منبع مختصر و مفید در این مقوله ست که هر کسی می تونه بخونه و لذت ببره. 

کتاب حاضر ، یک کتاب ۵ جلدی نوشته جمشید ملک پوره که قراره در ۵ دوره از نخستین کوشش ها در دوره قاجار تا انقلاب ۱۳۵۷ درباره ادبیات نمایشی در ایران بنویسه.

جلد حاضر ، جلد اول این مجموعه ست که تحت عنوان نخستین کوشش‌ها،  به اولین تلاش های ایرانی ها در دوره قاجار برای نوشتن نمایشنامه و آشنایی مردم ایران با این فن شریف که در فرنگ " دراما " نام گرفته ، میپردازه .

کتاب خیلی جامع و کامل نوشته شده . از همون اول بررسی میکنه که چرا ما ایرانی ها ادبیات مکتوب نمایشی تا قرن ۱۳ هجری نداشتیم . 

اولین برخورد ایرانی ها با مقوله نمایش و ادبیات نمایشی ، فن شعر ارسطوئه . در این بخش ملک پور به خوبی توضیح میده که  به دلیل عدم آشنایی مترجمین فن شعر با تراژدی و کمدی و نمایش و نداشتن نمونه عملی در ایران،  موقع ترجمه،  این متن رو متوجه نمی شدند ‌.
سعید هنرمند در مقدمه فن شعر بوطیقای ارسطو ، به طور جامع و کامل این مسئله رو باز میکنه ...

اساسا آشنایی با ادبیات مکتوب و کتاب و نثر و تماشا و تماشاخانه،  در سفرهای ایرانی ها به فرنگ در دوره قاجار شروع شد. 
اولین کوشش ها با نوشتن نثر آغاز شد. سفرنامه هایی مثل سیاحتنامه ابراهیم بیگ و چند اثر دیگه آغازی بر تلاش های ایرانی ها برای نثرنویسی بود . بعد از اون که نثر نویسی در ایران کمی جا افتاد ، طبیعتا سفرهایی که به خارج و فرنگ کردن،  باعث شد که به تقلید از سیاحان غربی ، اون ها هم دست به نوشتن سفرنامه بزنن...

ایرانی هایی که در اون دوره تقریبا از جهان عقب مونده بودن ، با سفر به اروپا،  متوجه شدند که غرب چقد پیشرفت کرده و ایران چقد عقب مونده... یکی از چیزهایی که در اروپا باعث جلب توجه ایرانی ها شده بود ، تماشا و تماشاخانه بود .

در این بخش کتاب ، سفرنامه افراد زیادی رو که در دوره قاجار به خارج رفتن رو بررسی میکنه و گزیده سفرنامه های اون ها رو نقل میکنه که درباره تماشاخانه های روس و انگلیس و فرانسه و اتریش ، چه چیزهایی نوشتند.

در این زمان بود که به همین واسطه ایرانی ها با درام آشنا میشن. درامی که میتونست انتقادی باشه و از حکومت بازخواست کنه.

اولین کسی که در شرق نمایشنامه نوشت ، اون هم به سبک غربی ، کسی نبود جز یک ایرانی به اسم فتحعلی آخوندزاده که در دوره فتحعلیشاه دست به نگارش ۵ نمایشنامه و یک داستان بلند تحت عنوان تمثیلات زد . نمایشنامه ها به زبان ترکی بودند که توسط میرزا جعفر قراچه داغی به فارسی ترجمه شد. همین تمثیلات ، باعث شد که میرزا آقا تبریزی دست به نگارش ۵ نمایشنامه به فارسی بزنه که همین نمایشنامه ها تبدیل به  نخستین درام ها به زبان فارسی بشن.

در دو بخش ، کتاب به تفصیل به آثار  و افکار و نثر و تحلیل همه نمایشنامه های این دو متفکر دوره قاجار میپردازه. 

کتاب در هر صفحه مثال ها و بریده هایی از آثار رو چاپ کرده که به طور عملی هم مخاطب با این نوشته ها آشنا بشه. 

درسته که این آغازی بر ادبیات نمایشی در ایران بوده اما ما تئاتر داشتیم. در بخش بعدی،  ملک پور به بررسی نمایش های ایرانی مثل تعزیه ؟ تقلید و بقال بازی میپردازه که بسیار شیرین و خوندی اند. در ادامه به یک متنی بر میخوریم که از روی یک بقال بازی نوشته شده که کتاب به خوبی این متن رو هم تحلیل میکنه تا نشون بده که تئاتر ایرانی چطوری با کمدی های فرنگی پیوند میخوره...

در بخش بعدی ما وارد نهضت ترجمه میشیم... در مدرسه دارالفنون دست به ترجمه آثار نمایشی فرنگی و مخصوصا مولیر میزنند. دلیلش اینه که شرایطی که مولیر در زمان لویی چهاردهم در فرانسه زندگی می‌کرده تا حدودی شبیه به شرایط ایران دوره ناصری بوده ... کتاب به طور مفصل به بررسی آثار مولیر ، دلایل ترجمه،  مترجمین و جریانی که این ترجمه ها در ادبیات ایران ساخت ، میپردازه ...

و در آخر جلد اول سه نمایشنامه به طور کامل که شامل سه نمایشنامه سرگذشت مرد خسیس از فتحعلی آخوندزاده ، حکایت زمان خان حاکم بروجرد از میرزا آقا تبریزی و حکایت طبیب اجباری از مولیر ترجمه میرزا حبیب اصفهانی ، میشه رو آورده که مخاطب بخونه و با چکیده نخستین کوشش ها در دوره قاجار آشنا بشه...

در کل جلد اول بسیار جامع و کامل و خوب نوشته شده و جای خالی کتابی در سبک و سیاق تاریخ تئاتر اسکار براکت ( که جامع ترین کتاب تاریخ تئاتره و متاسفانه از تاریخ تئاتر ایران یک خط هم در اون نوشته نشده ) رو پر کنه...