یادداشت فاطمه ملکی

        کتاب جنگ چهره‌ی زنانه ندارد (The Unwomanly Face of War) اثر سوتلانا الکسیویچ، نویسندۀ برندۀ نوبل، یک کتاب تکان‌دهنده است که به شکلی عمیق و متفاوت به جنگ جهانی دوم می‌پردازد. این کتاب نه تنها یک روایت تاریخی است، بلکه یک اثر ادبی قدرتمند است که صدای زنان گمنام جنگ را به گوش جهانیان می‌رساند.
این کتاب حاصل سال‌ها مصاحبه و پژوهش الکسیویچ با صدها زن شوروی سابق است که در جنگ جهانی دوم به اشکال مختلفی حضور داشتند. برخلاف روایت‌های مرسوم جنگ که عمدتاً بر نزمردان، استراتژی‌ها و نبردهای بزرگ تمرکز دارند، الکسیویچ به «جنگ کوچک» می‌پردازد؛ جنگی که در زندگی روزمرۀ سربازان زن، پرستاران، تک‌تیراندازان، چریک‌ها، آشپزها، و حتی زنان غیرنظامی که در خط مقدم یا پشت جبهه زندگی می‌کردند، جریان داشت.
کتاب به فصل‌های مختلفی تقسیم شده که هر فصل به یک بُعد از تجربۀ جنگ از نگاه زنان می‌پردازد. این فصل‌ها شامل روایت‌هایی از زنان جوان و پیری  که در نقش‌های مختلفی مثل پرستاران، تک تیراندازان، خلبانان، چریک‌ها، کارگران پشت جبهه، مادران و همسران است.
الکسیویچ از سبک «رمان مستند» یا «ادبیات مونولوگ» استفاده می‌کند. او صدای این زنان را بدون سانسور یا ویرایش بیش از حد، همانطور که روایت کرده‌اند، ثبت می‌کند. این باعث می‌شود که خواننده احساس کند مستقیماً با این زنان در حال صحبت است و در عمق تجربۀ آن‌ها غرق می‌شود. زبان کتاب شاعرانه و در عین حال بی‌پرده و واقعی است. این روایت‌ها سرشار از جزئیات حسّی، عاطفی و روانشناختی هستند که کمتر در کتاب‌های تاریخی جنگ یافت می‌شوند.

مزایای کتاب:
1. دیدگاهی منحصربه‌فرد و فراموش‌شده: بزرگترین مزیت این کتاب، ارائۀ صدایی است که در تاریخ‌نگاری‌های رسمی جنگ معمولاً نادیده گرفته شده است. الکسیویچ نشان می‌دهد که جنگ فقط میدان نبرد مردان نیست، بلکه زنان نیز به شکلی عمیق و متفاوت درگیر آن بوده‌اند و تجربۀ آن‌ها نباید فراموش شود.
2. انسانیت‌بخشی به جنگ: این کتاب جنگ را از اعداد و ارقام و استراتژی‌ها فراتر می‌برد و آن را به یک تجربۀ عمیقاً انسانی تبدیل می‌کند. الکسیویچ بر رنج‌های شخصی، ترس‌ها، امیدها، عشق‌ها و از دست دادن‌های فردی تمرکز می‌کند که باعث می‌شود خواننده با شخصیت‌ها همذات‌پنداری کرده و ابعاد واقعی جنگ را درک کند.
3. اهمیت تاریخی و جامعه‌شناختی: این کتاب نه تنها سندی تاریخی از جنگ جهانی دوم است، بلکه بینش‌های عمیقی دربارۀ نقش زنان در جامعه، مقاومت انسانی در برابر سختی‌ها، و پیامدهای روانی و اجتماعی جنگ ارائه می‌دهد.

نقدها و ملاحظات:
1. تمرکز بر رنج و درد: برخی ممکن است از تمرکز بیش از حد کتاب بر رنج، درد، و تراژدی انتقاد کنند. با اینکه این یک ویژگی مهم و هدفمند برای الکسیویچ است، اما ممکن است برای همۀ خوانندگان قابل تحمل نباشد و حس ناامیدی ایجاد کند.
2. جریان سیال ذهن و عدم خطی بودن: سبک روایی کتاب که شامل مونولوگ‌های متعدد و گاهی پراکنده است، ممکن است برای برخی خوانندگان که به دنبال یک روایت خطی و داستانی هستند، کمی گیج‌کننده باشد. داستان‌ها گاهی به صورت بریده بریده و بدون ترتیب زمانی مشخص ارائه می‌شوند.
3. روایت تک‌صدا: با وجود تنوع روایت‌ها، همۀ آن‌ها از منظر زنان شوروی سابق بیان می‌شوند. این ممکن است به نوعی نگاه «تک‌صدا» منجر شود و تجربیات زنان از ملیت‌های دیگر یا دیدگاه‌های متفاوت در مورد جنگ را پوشش ندهد.
4. تأثیر بر روان: محتوای کتاب بسیار سنگین و دلخراش است. خواندن آن می‌تواند از نظر روانی چالش‌برانگیز باشد و باعث پریشانی یا افسردگی شود.

در مجموع، کتاب «جنگ چهره‌ی زنانه ندارد» کتابی است که باید خوانده شود. این کتاب یک اثر ضروری برای درک عمیق‌تر جنگ و نقش زنان در آن است و به شما کمک می‌کند تا نگاهی جدید و متفاوت به یکی از مهمترین وقایع تاریخ بشر داشته باشید. این کتاب قلب شما را به درد می‌آورد، اما در عین حال ذهن شما را روشن می‌کند.