یادداشت محسن قاضی‌زاده

        رمان گونه‌ای بیان اتوبیوگرافیک (زندگینامه خودنوشت)‌ دارد. زوربای واقعی (گئورک زوربا) دوست کازانتزاکیس بوده و تقریباً همین ویژگی‌های اخلاقی و روحی را داشته. نامه‌‌های زروبای واقعی به نیکوس همان شخصیت زوربای داستان را نشان می‌دهد.
ـ رمان بیان اندیشه‌ نیچه‌ای است: عمل‌گرایی؛ زندگی‌کردن؛ اراده معطوف به سرنوشت خود؛ عشق به خنده و رقص. زوربا نماد نیهیلیسم نیچه‌ای است: آری‌گویی به زندگی به رغم پوچی پایان‌ آن. نیچه در چنین گفت زرتشت گفته: تنها به آن خدایی ایمان دارم که رقص بداند(ص 53).
ـ خود نیکوس جایی گفته است: من زوربا شدن و زوربا بودن را دوست دارم.
ـ زروبا به زندگی معنا و ارزش می‌دهد، اما ارباب اهل اندیشه و تفلسف است. زندگی آموزگار زورباست و خودش پاسخ‌هایی به زوربا داده.
ـ کتاب نقد سنگین کلیسا و نهاد مسیحیت است.
ـ زوربا نگاهی کمابیش خیامانه و حافظانه و اپیکورمآب دارد.
ـ تمرکز زوربا همواره روی زمان حال است.
ـ‌ کازانتزاکیس همه رمان‌هایش را بالای پنجاه سالگی نوشته: امیدبخش و دلگرم‌کننده برای ما. در گزارش به خاک یونان می‌‌گوید: تصویر من از خودم یک آدم خنگ است.
ـ چهار سبک مهم زندگی در کتاب هست: ارباب؛ زوربا؛ بودا؛ صومعه‌نشینان.
ـ نگاه زوربا به زن نیازمند بررسی دقیق‌تر است.
ـ به نظر زوربا زندگی فقط شادخواری و لذت‌پرستی نیست، رنج و کار هم هست.
ـ نوعی رابطه عرفانی بین ارباب موش کاغذخوار و زوربای منتور هست.
ـ کتاب ستایش سوسیالیسم هم هست. 
ـ ارباب می‌‌خواهد کتابی درباره بودا بنویسد:‌ وارستگی از طریق مبارزه با زندگی؛ در قبال تفکر زوربا یعنی گیلاس خوردن تا خرخره.
ـ ارباب جایی از کتاب می‌‌گوید: اگر ناچار بودم بین عشق یک زن و خواندن کتابی درباره عشق یکی را انتخاب کنم، حتماً کتاب را انتخاب می‌‌کردم.
ـ زوربا جایی به ارباب می‌گوید: اگر منتظر بهشتی غیر از این هستی هیچ خبری نیست.
ـ زوربا، ارباب و بودا سه جنبه شخصیت انسان‌اند.
ـ جنبه‌‌های اجتماعی و فرهنگی یونان در رمان هم یادکردنی است: مذهب، رسوم اجتماعی، پدرسالاری، تحقیر زن، اخلاق روستا، قتل ناموسی و ... .
.
به یادگار از دوره ادبیات و فلسفه استاد شهدادی