یادداشت مرتضی اسکویی

        
### 🎭 نقدی بر جایگاه چخوف در ادبیات: بازنگری در عظمت یک نویسنده

آنتوان چخوف، از چهره‌های شاخص ادبیات روسیه و جهان، معمولاً به عنوان استاد داستان کوتاه و نمایشنامه‌نویسی مدرن شناخته می‌شود. اما آیا همه‌ی این بزرگداشت‌ها واقعاً با تجربه‌ی خواننده‌ی امروز همخوان است؟ یا بخشی از این عظمت، حاصل تبلیغات فرهنگی، سنت دانشگاهی، و نوعی احترام تاریخی است که به چالش کشیدن آن نوعی تابو محسوب می‌شود؟

---

### 📚 از واقعیت تا افسانه

در بسیاری از محافل ادبی، چخوف جایگاهی تقریباً مقدس دارد. نمایشنامه‌هایی چون *سه خواهر*، *باغ آلبالو* یا *دایی وانیا* مرتباً اجرا می‌شوند و در کلاس‌های دانشگاهی تجزیه و تحلیل می‌شوند. با این حال، برای خواننده‌ای امروزی – حتی خواننده‌ای جدی و علاقه‌مند به ادبیات – آثار نمایشی چخوف می‌توانند سرد، کش‌دار و بدون پیشرَوی محسوس به نظر برسند.

برای نمونه، *سه خواهر* بیش از آن‌که داستانی را روایت کند، فضایی را نمایش می‌دهد: فضایی از بی‌تحرکی، حسرت و شکست‌های کوچک. شخصیت‌ها حرف می‌زنند، آه می‌کشند، رویا می‌بافند، ولی هیچ‌گاه به چیزی نمی‌رسند. در نتیجه، آنچه برخی آن را «رئالیسم بی‌نظیر» می‌نامند، از دید دیگران می‌تواند «بی‌عملی کش‌دار» و «یأس بدون پرداخت» تلقی شود.

---

### ✍️ داستان کوتاه‌های چخوف: جایی که جادوی واقعی اتفاق می‌افتد

بسیاری از منتقدان نیز معتقدند که چخوف در قالب داستان کوتاه درخشان‌تر و مؤثرتر است. آثاری چون *غم* یا *بانو با سگ ملوس* با ایجاز، شخصیت‌پردازی عمیق، و ضربه‌ی احساسی قوی، توانایی بالای او در ثبت لحظه‌های انسانی را نشان می‌دهند.

در این قالب، چخوف موفق می‌شود بدون فلسفه‌بافی یا تکرار، جوهره‌ی یک وضعیت انسانی را استخراج کند. تضاد بین زندگی و مرگ، عشق و بی‌وفایی، امید و یأس، همه در چند صفحه جان می‌گیرند. این تفاوت بین دو قالب نشان می‌دهد که گاهی برخی نویسندگان در قالبی خاص بیشتر می‌درخشند، و اصرار بر عظمت تمام‌قد آن‌ها، نادیده گرفتن همین تفاوت‌هاست.

---

### 🧠 بزرگ‌نمایی و دستگاه فرهنگی

این احساس که چخوف (یا حتی نویسندگانی مانند هنری جیمز) بیش از حد بزرگ شده‌اند، منحصر به ادبیات فارسی نیست. در فضای جهانی نیز بسیاری از نام‌ها به‌واسطه‌ی حلقه‌های نقد، ترجمه، نشر و دانشگاه گسترش یافته‌اند، نه صرفاً به‌خاطر کیفیت ماندگار آثارشان.

چهره‌هایی چون چخوف یا هنری جیمز اغلب نه به دلیل جذابیت روایی، بلکه به‌واسطه‌ی امکان تحلیل‌های چندلایه مورد توجه‌اند. آثارشان منبعی برای گفت‌وگو و مقاله‌نویسی‌اند، نه الزاماً تجربه‌ای دلنشین یا فراموش‌نشدنی برای خواننده عادی.

---

### ✋ نتیجه‌گیری: ارزش‌گذاری آزاد و فردی

این که خواننده‌ای نتواند با چخوف یا هر نویسنده‌ی بزرگی ارتباط بگیرد، نه نشانه‌ی کم‌فهمی اوست و نه ایرادی در سلیقه‌اش. برعکس، این نوع نگاه انتقادی به «شهرت‌های تثبیت‌شده» بخشی از بلوغ ادبی‌ست.

ادبیات، برخلاف ریاضی، هیچ وقت مطلق نیست. این که از چخوف خوشت نیاد، ولی شیفته‌ی داستان‌های کوتاه‌تر و موجزتر باشی، یک انتخاب سالم و منطقیه — نه «بدسلیقگی». گاهی بزرگ‌ترین نویسنده‌ها هم فقط در بعضی کارهاشون بزرگ‌ن.