یادداشت محمدجواد قیاسی

        کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» یکی از آثار ارزشمند و راهبردی استاد مطهری است؛ تلاشی صادقانه و هوشمندانه برای روشن‌کردن رابطه‌ی عمیق و متقابل میان یک حقیقت آسمانی (اسلام) و یک تمدن ریشه‌دار زمینی (ایران). این کتاب در زمانه‌ای نوشته شد که هجمه‌ها و شبهات بسیاری درباره‌ی نسبت ایرانیت و اسلام مطرح بود، و استاد، با بیانی پرحرارت، مستدل و ریشه‌دار، به دفاعی خردمندانه از هر دو پرداخت.

اما از حیث نگارشی، کتاب رنگ و بوی دوران خود را دارد؛ یعنی وفادار به سبک خطابه‌ای و شفاهی، و بیشتر حاصل سخنرانی‌های مکتوب شده تا نوشته‌ای با ویرایش ساختاری مدرن. همین ویژگی، در عین اینکه به کتاب طراوت و صمیمیتی خاص بخشیده، گاهی باعث پراکنده‌گویی یا نوسان در انسجام مباحث شده است. خواننده‌ی امروزی که عادت دارد با متون فصل‌بندی‌شده و منظم‌تر مواجه شود، ممکن است در برخی بخش‌ها دنبال مسیر بحث بگردد.

زبان استاد، پرشور، پرارجاع، و مملو از اشارات تاریخی، دینی و فلسفی است؛ که این، برای خواننده‌ای اهل تأمل بسیار دلنشین است، اما ممکن است برای نسل امروز، که به اختصار، وضوح، و ابزارهای بصری بیشتر خو گرفته، کمی سنگین یا کلاسیک به نظر برسد.

با این‌همه، آنچه این اثر را ارزشمند می‌سازد، نه فقط استدلال‌هایش، بلکه روحی است که در پسِ کلمات جریان دارد؛ روحی سرشار از عشق به حقیقت، به ایران، و به اسلام. بی‌تردید، بازخوانی این اثر با زبان امروزی، یا تبدیل آن به قالب‌های آموزشی‌تر (مثلاً با نمودار، خلاصه‌سازی یا تدوین جدید)، می‌تواند نسل جوان را بیشتر با آن پیوند دهد.

در یک کلام: این کتاب، یادگاری از گفت‌وگوی صمیمانه‌ی تاریخ و ایمان است؛ اگرچه زبانش قدری از آن‌چه امروز رایج است فاصله دارد، اما قلبش هنوز هم گرم است و زنده.