بریده‌های کتاب کارنامه چهل ساله: گزیده نوشته ها در زمینه اجتماع و فرهنگ از سال 1337 تا سال 1377

نظم یک شهر را نمی‌توان بر حسب ظاهر قضاوت کرد؛ نمی‌توان گفت چون مردم توی پیاده‌روها همدیگر را تکه پار نمی‌کنند، پس شهر منظّم است. هنگامی که پایه‌های اخلاقی جامه‌ای فرو ریخت، مردم از جهت روحی همدیگر را زخم می‌زنند.

گمان نمی‌کنم که چوپان‌های مشرق زمین در بیابان‌های دور، آنقدر احساس تنهائی کنند که بسیاری از مردان و زنان، در پرجمعیت‌ترین خیابان‌های لندن و پاریس.

علت احساس تنهایی این است که ارتباط روحی بین افراد به حداقل تنزل یافته است؛ سیل جمعیت می‌بینید، ولی گوئی همه با شما بیگانه‌اند. هر کسی در اندیشه کار خود است. نگرانی، وسواس، بی‌حوصلگی و ترشروئی با زندگی شهرنشینی آغشته شده است. منتها چون شهر نشینی باید ناگزیر با مدارا و تحمل و آداب دانی و نوبت شناسی همراه باشد، از اینرو نوعی ادب ظاهری بر درون‌های ناآرام و عبوس نقاب کشیده، در حالی که تلخی سیماها و تندی نگاه‌ها از نظر پنهان نمی‌ماند.

دفاع از فرهنگ ملی بدان معنا نیست که در خود را به روی فرهنگ‌های بیگانه ببندیم ما نه میتوانیم و نه مصلحت هست که سدی در برابر فرهنگ‌های دیگر ایجاد کنیم؛ منتها حرف بر سر این خواهد بود که چه بگیریم و چگونه بگیریم.

 به نظر من بزرگترین بلیه دوران ما را باید در فاصله بین کردار و گفتار جست. هرگاه شما تکمه رادیوی خود را بچرخانید به هر ایستگاه که بروید چیزی جز نطق های پرشور در مدح آزادی و برابری و حقوق بشر و دلسوزی در حق توده های بینوا نمی شنوید. گمان نمیکنم که هیچ بیانیه رسمی یا غیر رسمی ای باشد که ادعا نکند که مدافع حقوق ضعف است. بنابراین اگر تمام این دولتها از کوچک و بزرگ در شرق و غرب تا این حد نسبت به سرنوشت مردم محروم و مصیبت کش دلسوزند پس چرا نتیجه ای که در برابر چشم داریم تا بدین پایه غم انگیز است؟ جواب آن است که دل ها با زبان ها همراه نیست. تا آنجا که تاریخ به یاد می آورد هرگز به اندازه امروز دروغ گفته نشده، هرگز مانند، امروز اینقدر نیروی مغز و پول مصرف نشده است به قصد آنکه خطا را درست جلوه دهد و درست را خطا....