بریده‌ کتاب‌های گفتار در بندگی خودخواسته

هر که شهروندان ونیز را نیک بنگرد، یک گروه آدمی که چنان آزادانه می‌زیند که بدمنِش‌ترینشان هم نمی‌خواهد شاه دیگران شود، مردمی که چنان زاده و پرورده شده‌اند که هیچ‌کدام از ایشان در پی برتری بر دیگران برنمی‌آید جز برای اینکه بخواهد در نگاهداری و پاسداری از آزادی گوی از همگنان خود ببرد و در این کار بهتر و سنجیده تر از دیگران بیندیشد و بکوشد، مردمی که از گهواره چنان ساخته و پرداخته شده‌اند که تمام خوشی‌های دیگر زمین را هم در ازای وانهادن سر سوزنی از آزادگی‌شان نمی‌ستانند، باری، هر که چنین مردمی را ببیند و سپس ایشان را ترک کند و کمی دورتر به تماشای مردمان در مملکت آنکه سلطان بزرگ می‌نامیمش بنشیند، مردمانی که گویی برای بندگی آن ارباب به دنیا آمده‌اند و خود نیز جز این نمی‌خواهند و برای حفظ سلطه‌ی او از زندگی خویش هم دست می‌شویند، آیا آنکه هر دو ملت را دیده است می‌تواند بپذیرد که این یکی‌ها و آن یکی‌ها سرشت و نهاد یکسانی دارند یا اینکه می‌پندارد که از شهر آدمیان بیرون آمده و به باغ وحش رسیده است؟

سنجیده نیست که بخواهم مردم را تکان دهم زیرا دیری است که از هوش رفتند و همین که دیگر از درد خودآگاه نیستند نشان می‌دهد که بیماری‌شان کشنده است . پس بیایید کند و کاو کنیم و ببینیم آیا می‌توان پی برد چگونه این میل کهنه به بندگی چنین ژرف ریشه دوانده است که اکنون دیگر عشق به آزادی چندان هم طبیعی نمی‌نماید .

نخستین علت بندگی خودخواسته این است که مردم بنده به دنیا می‌آیند و بنده هم بار می‌آیند . اما عادت به بندگی سبب می‌شود که آدمی زیر سلطه جبار سست نهاد گردد و این سست نهادی خود علت دیگر بندگی آدمیان است .

دو تن اگر ، سه تن اگر ، ۴چهار تن اگر در برابر یک تن به پایداری برنخیزند ، شگفت آور است ولی هنوز باورکردنی است . شاید بتوان گفت و باید هم گفت که جگر این کار را ندارند . اما اگر صد تن ، اگر هزار تن آن یک تن را تاب بیاورند ، آیا دیگر نباید گفت که نمی‌خواهند با او در افتند و نه اینکه تنها دل آن را ندارند ؟ آیا نباید گفت که این دیگر بزدلی نیست بلکه بی‌دردی و بی‌رگی است ؟ اکنون که می‌بینیم نه تنها صد تن ، نه تنها هزار تن بلکه صد کشور ، هزار شهر ، کرور کرور آدم هم بر آن یک تن نمی‌شورند ، بر آن یک تنی که برترین کردار او با مردم همان رذالت به بندگی و بندگی کشیدنشان است چه بگویم؟ این را چگونه بنامیم ؟

جباران نیز هرچه بیشتر به تاراج می‌برند بیشتر به طمع می‌افتند ، هرچه بیشتر ویرانی بار می‌آورند بیشتر می‌تازند ، هرچه بیشتر خدمتشان می‌کنیم به همان اندازه بر قدرتشان می‌افزاییم ، پس می‌شتابند تا همه چیز را نیست و نابود کنند ، اما اگر دیگر در برابر ایشان سر فرود نیاوریم ، اگر دیگر فرمانشان را نبریم ، بدون آنکه به نبردشان بخوانیم یا تیغ بر ایشان بکشیم ، جباران نیز نزار می‌مانند و از نفس می‌افتند .

بر سر دوراهی میان بنده ماندن و آزاد زیستن ، خود مردمند که آزادگی را پس می‌زنند و بندگی پیشه می‌کنند . مردم خود به این ذلت تن می‌دهند و در طلب آن هم می‌دوند . اگر بازیافتن آزادی گران تمام می‌شد کسی را به این کار بر نمی‌ انگیختم . هرچند که چه چیزی می‌تواند برای آدمی گرانقدرتر از این باشد که حق طبیعی خود را بازیابد و چنین بگوییم،از حیوان دوباره انسان شود ؟