بریده‌های کتاب آشنایی با قرآن (تفسیر سوره حمد و قسمتی از بقره)

حتی امثال فرعون نیز مخاطب دعوت قرآنند، چون قرآن در نهاد هر انسانی، ولو فرعون باشد، یک انسان واقعی سراغ دارد و می‌گوید این فرعونی که هم‌اکنون بر شما حکومت می‌کند و موجودی است جبار، ظالم و از انسانیت خارج شده، در عین حال دارای یک فطرت خدادادی است به دلیل آنکه یک انسان است؛ و لذا پیغمبران خدا وقتی به مبارزه با فرعون می‌آیند، اول سعی می‌کنند که آن انسان درونی‌اش را علیه او برانگیزند، چنانکه قرآن می‌گوید: اذْهَبْ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَىٰ. فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَىٰ أَنْ تَزَكَّىٰ. وَأَهْدِيَكَ إِلَىٰ رَبِّكَ فَتَخْشَىٰ... یعنی ای موسی! برو ببین می‌توانی آن انسان درونی را که آنجا اسیر و زندانی است نجات دهی و بلکه او را برانگیزی؟ و اگر نتوانستی این کار را بکنی از بیرون بر او حمله کن؛ یعنی نخست از درون و سپس از برون بر او حمله آور.

خَتَمَ اللَّهُ عَلىٰ قُلُوبِهِمۡ وَعَلىٰ سَمۡعِهِمۡ وَعَلَىٰٓ أَبۡصارِهِمۡ غِشاوَة هنگامی که نامه‌ای را می‌نویسند و پایان می‌پذیرد، ذیل آن نامه را مهر می‌کنند به این معنی که دیگر نمی‌توان به آن چیزی اضافه نمود. قرآن می‌فرماید: دل هرکس حکم نامه‌ای را دارد که تدریجاً سطوری در آن نگاشته می‌شود اعم از خوب یا بد. ولی به حالتی می‌رسد که این نامه ختم می‌گردد، لاک و مهر می‌شود و دیگر حتی یک کلمه هم نمی‌شود نوشت. برای این‌گونه افراد، دعوت پیامبر هیچ اثری ندارد و قرآن به رسول الله می‌فرماید دیگر این‌ها را دعوت نکن. نه اینکه از اول دعوت آن‌ها بی‌ثمر شمرده شده باشد، بلکه چون آن‌ها انذار شده‌اند، دعوت گشته‌اند و حجت بر آن‌ها تمام شده است ولی آن‌ها قبول نکردند و کفر ورزیدند و با این کفر ورزیدن و انکار نمودن، دل‌های آن‌ها به این حالت درآمده است.

ما دو جور جهل داریم: جهل بسیط و جهل مرکب. جهل بسیط آن است که انسان چیزی را نمی‌داند ولی خودش هم می‌داند که نمی‌داند. این گونه جهل زود برطرف می‌شود، زیرا وقتی انسان چیزی را نداند، و بداند که نمی‌داند، در مقام دانایی آن برمی‌آید و یا لااقل به حرف دیگران گوش می‌دهد که اگر حقیقت است بپذیرد‌. بالاخره این جهل خیلی خطر ندارد. ولی جهل مرکب آن است که انسان نمی‌داند ولی نمی‌داند که نمی‌داند. این‌گونه جهل علاج ناپذیر است، چون غرور نمی‌گذارد جهل برطرف شود؛