بریده‌ای از کتاب یادداشتهای زیرزمینی با چهارده تفسیر اثر فیودور داستایفسکی

رنج چیست؟ رنج، تردید و نفی و انکار است... مطمئنم که آدمیزاد از رنج واقعی، یعنی از تخریب و هرج و مرج هرگز روگردان نیست. آخر رنج، یگانه دلیل ساختن است. درست است که ابتدای حرف هایم گفتم_ به نظر من _دانش و آگاهی بزرگترین بدبختی بشر است اما خوب می دانم که بشر آن را دوست دارد و با هیچ سرگرمی و رضایتمندی دیگری عوضش نمی کند. بله مسلم است که دانش ورای دو دو تا چهار تا عمل می کند، اما بعد از اینکه دو دو تا چهار تا رو فهمیدی، نه تنها دیگر کاری برای انجام دادن نمی ماند، بلکه چیزی هم برای فهمیدن و دانستن باقی نمی ماند. آن وقت تنها راهش این است که هر پنج حسمان را کور کنیم و کنجی بنشینیم و تنها غرق تماشا شویم. با وجود آگاهی هم درست است که نتیجه همین است، یعنی کاری برای انجام دادن نخواهد بود، اما در آن موقعیت می توان گاهی به خود، رنج و آسیبی رساند؛ و این هم باز خودش یک کمی آدمی را سرحال می کند. هرچند متحجرانه و خصمانه به نظر برسد باز از هیچی بهتر است...