بریده‌ای از کتاب نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران: مروری بر روشنفکری در غرب، پیدایی روشنفکری در ایران و نسل اول روشنفکری مشروطه اثر شهریار زرشناس

یکی از ویژگی های مهم جهان بینی مدرن روشنفکری، اعتقاد به((اصل پیشرفت)) یا ((اصل ترقی))است. بر اساس این نگرش، پیشرفت در مفهوم رفاه زدگی دنیوی و انباشت سرمایه و افزایش بیش از پیش ساختار تکنیکی و تکنوکراسی تعریف می گردد و مفهوم مادی و ناسوتی و تکنیکی پیشرفت، جانشین مفهوم معنوی ((رستگاری)) و ((فلاح)) و ((کمال)) به عنوان غایت زندگی و تاریخ می گردد. بر این اساس، هر جامعه به میزان بهره بردن از سکولاریسم و ایدئولوژی های اومانیستی و شاخص های کمّی انباشت سرمایه و تکنولوژی، ((پیشرفته)) و ((مترقی)) تلقی می گردد و هر جامعه ای که دارای این ویژگی ها نبوده و یا در سطح پایینی از نظر سیطره تکنوکراسی و سرمایه سالاری و بهره مندی از ایدئولوژی های مدرن قرار گرفته باشد، ((عقب مانده)) و ((توسعه نیافته)) فرض می گردد. بر همین قیاس، افراد دارای جهان بینی سکولاریستی و اومانیستی و مُلحد و یا معتقد به اندیشه دینی تحریف شده به نفع مدرنیته، اشخاصی ((مترقی)) و ((خردگرا)) و ((روشنفکر)) نامیده می شوند و هر انسان دینی که غایت زندگی را در ((کمال انسانی)) و ((قرب الهی)) و رستگاری جست وجو نموده و به سکولاریسم و اومانیسم بی اعتقاد باشد، ((مُرتجع)) و ((تاریک اندیش)) نامیده می شود. بر همین اساس، دوره ماقبل ظهور، مدرنیته دوران ((ظلمت و تاریک اندیشی)) و عصر مدرن، عهد ((روشنگری)) و ((تنویر افکار)) نامیده می شود.