بریده‌ای از کتاب نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران: مروری بر روشنفکری در غرب، پیدایی روشنفکری در ایران و نسل اول روشنفکری مشروطه اثر شهریار زرشناس

در جهان نگری روشنفکری، به تبع کلیت تفکر مدرن، مفهوم((آزادی)) به عنوان یک مؤلفه کلیدی مطرح است. در بررسی مفهوم ((آزادی)) موردنظر روشنفکران، به این مهم باید توجه داشت که آن ها بشر را در ساحت نفسانی و ناسوتی تعریف می کنند و آزادی آدمی را نیز جز در ساحت نفسانیت مداری و بر پایه اومانیسم نمی فهمند. از این رو، وقتی کاسْت روشنفکری غربی یا غرب زده از آزادی سخن می گوید، به آزادی نفس امّاره نظر دارد و چه آزادی را همچون لیبرال ها بر پایه اصالت مصداق فردی نفس امّاره تعریف نماید و چه همچون سوسیالیست ها آن را بر اساس اصالت مصداق جمعی نفس امّاره تبیین نماید، به هر حال به آزادی نفس امّاره در مبادی و غایات جمعی ناسوتی توجه دارد؛ و به هیچ روی آزادی را در نسبت با کمال و رشد انسانی و ارتقاء معنوی و وجودی او معنا نمی کند. روشنفکران لیبرالیست، در شعار آزادی، به دنبال آزادی از قیود اخلاقی و کلیسایی جهت ترویج روح سوداگری و انباشت سرمایه و آزادی از موانع گمرکی و نظارت های دولتی در قلمرو اقتصاد و آزادی سیاسی به منظور اعمال فشار بر اشرافیت فئودال و پادشاه و کسب قدرت سیاسی برای خود بوده اند. همان گونه که ماکیاولی تصریح کرده بود، اساساً مفهوم مدرن مفهوم مدرن آزادی با امپریالیسم و سلطه جویی تلازم دارد و صورت تزیین شده استبداد سکولاریستی است؛ و این امر ریشه در ماهیت اومانیستی و نفسانی آن دارد.