تابستان امسال برنامه آزاد یه گفت‌و‌گو بین دکتر میان آبادی و دکتر فاضلی تدارک دید برای بررسی مساله آب و معضلاتی که وجود داره. تو این برنامه دکتر میان آبادی کتاب یک قرن حکمرانی آب در ایران رو معرفی کرد که من همونجا تصمیم گرفتم بخرم و بخونمش.این میشه آشنایی من با این کتاب. به غایت برنامه پرباری بود و به نظرم یکی از بهترین برنامه‌هایی است که میشه در مورد موضوع آب تماشا کرد،اگر دغدغه یا سوال این رو دارید چرا وضعیت آبی کشور به این روز دچار شده. تسلطی که هر دو مهمان برنامه روی حوزه‌ی آب داشتند واقعا تحسین برانگیز و جالب بود. لینک یوتیوب این برنامه رو اینجا میذارم تا اگر علاقه مند به موضوع بودید، برنامه رو تماشا کنید و اگر خواستید صوتی گوش کنید به پادکست برنامه آزاد مراجعه کنید

			https://youtu.be/1-zm2EvFr-g
https://youtu.be/Ub0fmR3fEmg

کتاب حاضر یک مفروض بسیار مهم و ارزشمند داره و اونم اینه که  وخیم شدن مساله آب در ایران، با شیوه سیاست‌گذاری و حکمرانی آب ارتباط تنگاتنگی داره. نویسنده از این منظر و از این زاویه به قضیه آب پرداخته و سعی کرده اشتباهات و تاثیرات مخربی که حکمرانی آب داشته رو با یک نگاه جزئی نگرانه و یک کار پژوهشی قوی بررسی کنه. کتاب دو دوره پیش از انقلاب و پس از انقلاب رو بررسی کرده و تاثیر تصمیم‌گیری‌ها و اتخاذ سیاست‌های آبی کشور رو در این دوره‌ها مورد ارزیابی قرار داده.

در دوره پیش از انقلاب مساله مهم جنگ سرد باعث یک رقابت همه جانبه میان شوروی و ایالات متحده بود.این رقابت حتی به مسائل آبی و کشاورزی هم کشیده شد. خیلی برام جالب بود که رقابتهای این دو قدرت اون زمان در این حوزه رو با ذکر مثال‌هایی در کتاب ذکر شده بود. به گفته نویسنده، آمریکا برای مقابله با اینکه ایران در دام کمونیسم دهقانی نیفته ایران رو مجاب به رعایت سیاست‌های توسعه‌ای آب مد نظر خودش کرد و این یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در سیاست‌گذاری در پیش از انقلاب مورد توجه قرار گرفت.ریشه و محرک این مساله هم برمی‌گرده به اصل چهارم هنری ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا.

در دوران پیش از انقلاب هر کدام از برنامه‌های عمرانی مورد بررسی قرار می‌گیره به ویژه با محوریت موضوع آب و توسعه سیاست‌های آبی. اینکه چه سیاست‌هایی اتخاذ شد، چه بودجه‌ای تصویب شد، چه قدر از اون بودجه عملیاتی شد و اون برنامه دارای چه ویژگی‌هایی بود و در نهایت چه تاثیری بر حوزه آب داشت. اینجاست که اثرات تصمیمات حکمرانی بر حوزه آب رو بهتر و دقیق‌تر درک می‌کنیم و از بی توجهی سیاست‌گذار به توان اقلیمی هر منطقه آگاه می‌شیم. وقتی از دوره پیش از انقلاب بحثی تاریخی رو می‌خونیم قطعا نویسنده به وقایع مهم اون دوران و تاثیری که روی موضوع مد نظرش داشته هم اشاره می‌کنه. کودتای بیست و هشت مرداد و اصلاحات ارضی شاه از جمله بزنگاه‌هایی بود که آثارش بر حوزه آب رو نویسنده به خوبی و کامل بررسی کرده.

فرمت پایان هر بخش،منظورم از بخش یعنی برنامه عمرانی مد نظر، با دو جدول و یک شکل پایان می‌پذیره.در جدول اول نویسنده مفاهیم گفتمانی اون بازه زمانی رو با سر تیترهایی مثل واژگان کانونی، واژگان سلبی، قطب بندی‌ها، مفاهیم توسعه‌ی آبی و جان کلام حکمرانی آب نشون میده و برای هر سرتیتر مواردی رو ذکر می‌کنه. جدول دوم شامل شاخص حکمرانی آب در اون دوره میشه که سه ویژگی مهم اثرگذاری،بازدهی و اعتماد و مشارکت مسائلی است که بهشون می‌پردازه و در نهایت یک شکلی نشون میده تحت عنوان مفصل بندی حاکم بر حکمرانی آب در اون دوره مد نظر که در واقع نظام معنایی اون دوره رو به خوبی به تصویر می‌کشه. این فرمت در قسمت پس از انقلاب 1357 هم به همین شکل در پایان هر دولت آمده.

مساله دیگری که هم در دوره پیش از انقلاب و هم در دوره پس از انقلاب مورد بررسی موشکافانه نویسنده قرار می‌گیره قوانین مهمی است که در حوزه تصویب و اجرا میشه. قانون سال 1307، قانون سال 1347، قانون سال 1361 و قانون 1383 که ادارات کل امور آب استان‌ها تبدیل به شرکت‌های آب منطقه‌ای شدند و هم‌چنین قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه بهره برداری در سال 1389 مورد بررسی و تحلیل نویسنده قرار می‌گیرند. بعضا تفاوت‌های این قوانین وضع شده رو نشون میده و از آثاری که بر حوزه آب گذاشته حرف میزنه. همچنین آثار بدی که این قوانین گذاشته رو هم بهشون اشاره می‌کنه.

در دوران پس از انقلاب چهار دولت میرحسین موسوی،هاشمی رفسنجانی،خاتمی و احمدی نژاد مورد بررسی حکمرانی آب قرار می‌گیرند. نویسنده به خوبی نشون میده گفتمان غالب بر هر دوره چه تاثیراتی بر سیاست‌گذاری آب اون دوره میذاره. چه گفتمان عدالت محور موسوی در دهه ابتدایی انقلاب و چه توسعه محوری هاشمی و دوران اصلاحات و گفتمان عدالت طلبی مسموم(به زعم من) احمدی نژاد. در این بخش هم نگاهی به برنامه‌های توسعه‌ای انداخته میشه و توجه و تمرکز سیاست‌گذار بر این موضوعات رو با عدد و رقم نشون میده. فرمت هر بخش هم همانطور که در بالا اشاره کردم در پایان هر قسمت با دو جدول و یک شکل به پایان می‌رسه.

به طور کلی در این بررسی حکمرانی آب در نظام پیشین و نظام فعلی، خواننده به خوبی سیاسی شدن مساله آب رو درک می‌کنه. خواننده به خوبی عدم توجه هر دو نظام رو به نقدهای مطرح شده در مورد لزوم توسعه متوازن و توجه به ظرفیت‌های اقلیمی هر منطقه رو متوجه میشه. تاثیر سیاست‌های وارداتی و گفتمان غالب هر دوره که لزوما با توان کشاورزی و آب مناطق مختلف کشور همخوانی نداشت ولی به هر حال اجرا شد رو به وضوح می‌بینیم. خواننده می‌بینه که سیاست گذاری آب کشورش یا در تقابل با کمونیسم تعریف شده و یا در تقابل با غرب و چه بی‌توجهی‌هایی به ظرفیت ها و توان سرزمین در این موضوع شده. تصمیمات پر ضرری که ذیل گفتمان عدالت گرفته شد و آثار سوء آن بر کشور بود از جمله مسائلی است که در کتاب به خوبی بهشون اشاره شده. به قول نویسنده، قانون سال 1389 مجلس برای تعیین تکلیف چاه های غیرمجاز موضوعی است که به زعم بسیاری از کارشناسان، نماد « شرمساری مجلس» بوده و مورد استهزا و ریشخند بسیاری از خبرگان آب کشور قرار گرفته.

کتاب بسیار پرداده و روشنگری بود.یک کار پژوهشی قوی که دقیق هم صورت گرفته. در مورد رزومه خانم طالبی هم سرچ کردم برنده جایزه فارابی هم برای همین موضوع آب شدند. علی رغم این مسائل نمی‌تونم بگم کتاب یک روایت شیرین داشت یا مثلا رمان گونه نوشته بود.نه. یک کار پژوهشی بود با کلی داده و بررسی دقیق که خواننده کتاب خودش رو باید برای خواندن جزئیات آماده کنه. بعضا بررسی یک قانون صفحات زیادی رو به خودش اختصاص میداد که لزوم حوصله زمان مطالعه رو در خواننده نشون میده. این رو ابدا به عنوان نکته منفی نمی‌گم و صرفا جهت آشنایی بیشتر و بهتر با کتاب بهش اشاره کردم.