بازگشت انسان خردمند

هشت سال پیش بود که «انسان خردمند» با یک پرسش ساده اما عمیق، متولد شد و سفر خود را آغاز کرد. پرسش این بود: انسان چگونه به وجود آمد؟ چه شد که یک میمون بی‌اهمیت پادشاه زمین شد و تصمیم گرفت به سوی آسمان و سیارات دیگر حرکت کند؟ پاسخ‌های کتاب به این پرسش چنان تازه و جذاب بود که به محض تولد، سفرش آغاز شد: از زبانی به زبانی دیگر، از کشوری به کشوری دیگر، از ناشری به ناشری دیگر و از کتابخانه‌ای به کتابخانه‌ای دیگر (شاید شما هم که مشغول خواندن این متن هستید همین الان نسخه‌ای از آن را در کتابخانه‌ی شخصی‌تان داشته باشید).
«انسان خردمند» جهان را گشت و زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف را دید. از شمال امریکا تا جنوب افریقا، از غرب اروپا تا شرق آسیا، از مرکز اقیانوسیه تا قطب شمال. انسان‌ها با خواندنش تاریخ خود را بیشتر می‌شناختند و او هم با دیدن فرهنگ‌های مختلف، شناخت عمیق‌تری از وضع بشر در قرن بیست و یکم پیدا می‌کرد: مهم نیست که کدام فرهنگ را برای بررسی انتخاب کنیم، قرن بیست و یکم دوران سیطره‌ی تصویر و رسانه‌های تصویری بر جهان است: تلویزیون، سینما، یوتوب، اینستاگرام و … . پرسش تازه‌ای برای «انسان خردمند» پیش آمده بود: آیا کتابی که درباره‌ی تغییر و تکامل بشر است می‌تواند در سفر جهانی خود، تغییر کند و تکامل یابد؟ پاسخ این بود: امتحان می‌کنم.
حال «انسان خردمند» بازگشته است: در قالب یک «فیلم کاغذی» که نقش‌های آن را شخصیت‌های مهم و مشهور جهان علم و رسانه بازی می‌کنند (می‌پرسید چه شخصیت‌هایی؟ نمی‌خواهید خودتان از کشف و شناخت آنها لذت ببرید؟). این «فیلم کاغذی» با دیالوگ بازیگرانش پیش می‌رود و به جای اینکه فقط حرف بزند، نشان می‌دهد. پاسخ به پرسش بالا این بار به جای یک متن بلند درون تصاویر مختلف جای گرفته است: سریال‌های واقع‌نما، آگهای‌های تبلیغاتی، فیلم‌های کارآگاهی، سیرک، نمایش و شاهکارهای نقاشی (این آخری از همه جالب‌تر است و خواننده/بیننده از کشف اینکه هر تصویر به کدام نقاشی معروف ارجاع دارد لذت زیادی خواهد برد). «تاریخ مصور بشر» یک «انسان خردمند» تکامل‌یافته است. کتابی که پس از موفقیت، خود را با سیطره‌ی تصویر در فرهنگ‌های مختلف بشری وفق داده و پاسخ‌های جذاب خود را با در قالب طنز و تفریح ریخته است. با این اوصاف باید گفت که «تاریخ مصور بشر» دیگر همان «انسان خردمند» نیست، کتابی است تازه که به‌شیوه‌ای تازه با خواننده سخن می‌گوید و اطلاعات تازه‌ای را از سرگذشت بشر تا پدید آمدن انقلاب کشاورزی ارائه می‌دهد.
        

          چند سالی است که تب آثار «یووال نوح هراری» جامعه‌ی  ایران را فرا گرفته است، نویسنده و مورخ سکولار و علم‌گرایی که دو کتاب انسان خردمند و انسان خداگونه‌ی او با استقبال چشم‌گیری مواجه و سپس توقیف شد. او اکنون به‌صورت نامحسوس به‌عنوان یک شخصیت کارتونی در تاریخ مصور بشر حضور دارد؛ داستان مصوری که گرچه شوخ‌طبعانه است اما از جدی‌ترین کتاب‌های سال است. در این کتاب البته از توجیه الحاد یا دگرباشی خبری نیست. کتاب مرز خود را با دین حف می‌کند اما متعرض دین نمی‌شود. تاریخ را هم از سیاست آغاز نمی‌کند، از علم شروع می‌کند، از طبیعت و نقش فرگشت یا تکامل در صورت‌بندی‌های اجتماعی نوع بشر. ظاهراً کتاب برای نوجوانان است اما بعید است بزرگان ما هم از این کتاب دیدنی و  خواندنی بی‌نیاز باشند؛ به‌خصوص روشنفکران ماکه تقریباً درکی از علم جدید ندارند و در ایدئولوژی اسیر شده‌اند. 


دوماه‌نامه‌ی آگاهی نو، ویژه‌نامه‌ی نقد و بررسی کتاب: «کتاب‌نامه؛ در نقد و بررسی آثار، جلد یک»، شماره‌ی پیاپی 05، پاییز 1400.