.



در حالی که کاروان بردگان به سوی مدینه در حرکت بود، در مسیر راه بانویی از اهل کتاب پس از دیدن تکتم خاتون و چهره سرشار از نجابت و نورانیت و عفاف او در میان بردگان، مشتاقانه سراغ برده‌فروش می‌رود و قصد خرید این کنیز باوجاهت را می‌کند. اما برده‌فروش با پیشنهاد فروش کنیز مخالفت می‌کند و می‌گوید به هیچ عنوان قصد فروش این کنیز را ندارد و او را برای خود کنار گذاشته است. با اینکه بانو اعلام می‌دارد که قیمت آن هرچه باشد، پرداخت می‌کنم! برده‌فروش در مقابل اصرار وی می‌گوید: به این دلیل کنیز مورد اشاره تو را نمی‌فروشم که در میان همه این کنیزان، همه توجه من به اوست و او را برای خودم خریداری نموده‌ام. با شنیدن این جملات از برده‌فروش، آن بانوی باشناخت و معرفتِ اهل کتاب (راهبه‌ای مسیحی یا یهودی) می‌گوید: نه؛ چنین نیست و نخواهد بود! تو در شأن آن کنیز نیستی و آن کنیز باشرافت‌تر از این است که شخصی همانند تو لایق همسری او گردد. بلکه در چهره پاک و عفیف و سراسرنجابت او می‌بینم که همسر مردی بزرگ گردیده که او بهترین شخصیت روی زمین می‌باشد و از او فرزندی به دنیا خواهد آمد که خیر اهل الارض بوده و شرق و غرب عالم را تسخیر خواهد کرد. 


بنا بر آنچه که نزد گروهی از مردم مدینه شهرت یافته است، قبر بانو خیزران المرسیه همراه قبر حمیده خاتون همسر گرامی امام صادق (ع) در مشربه امّ ابراهیم باشد که تا چند دهه قبل سه سنگ قبر در آن دیده می‌شد... مشربه به معنای بستان می‌باشد که شامل مسجد و قبرستان نیز بوده و در شمال منطقه متعلق به بنی قریظه نزدیک حرّه شرقی که به آن دشت نیز گفته می‌شد، قرار داشته است. این محل در میان نخلستانی واقع است که متعلق به سادات قاسمی از اولاد قاسم بن ادریس بن جعفر برادر امام حسن عسکری (ع) می‌باشد. این مشربه در آغاز باغی بوده متعلق به یکی از یهودیان مدینه به نام «مخیریق» که هنگام جنگ احد، وی به یاران پیامبر اسلام (ص) پیوست.
        

          کتابی به شدت تحقیقاتی و خشک. 
مطالب خوبی در کتاب آمده اما تاریخ است و خشکی بی‌اندازه و لذت ندارد.
        

          «بانوی اندلس» به قلم حجه‌الاسلام والمسلمین سید محمدصادق مصباح موسوی، پژوهشی مستند درباره‌ی شخصت و زادگاه نجمه خاتون یا خیزران مُرسّیه، مادر امام رضا علیه‌السلام، است. این کتاب حاصل هفت سال تحقیق و بررسی اکثر کتب مربوط به تاریخ و و سیره‌ی امام رضا (ع) درباره‌ی مادر ایشان است.
مصباح موسوی در این اثر با بهره‌مندی از نقل‌های مستند، نقشه‌های متعدد جغرافیایی و استناد به فرهنگ لغت‌های معتبر، به روشنی اثبات می‌کند که «مُرسیه» تنها شهر با این نام در جهان است که با دیگر مطالبی که در روایت پیرامون زندگی ایشان آمده است سازگاری دارد.
بر اساس پژوهش‌های او مُرسیه به عنوان زادگاه بانو خَیزُران در منطقه‌ی جنوب شرقی اسپانیا و در غرب دریای مدیترانه واقع شده و در تقسیمات کشوری کنونی اسپانیا، منطقه‌ی مرسیه یکی از ایالت‌های پرآوازه‌ی این کشور و با نام مُورثیا (Murcia) شناخته می‌شود.
اگرچه این اثر درباره‌ زندگانی مادر امام رضا (ع) نوشته شده، نگارنده اشاره به مختصری از فتوحات و تاریخ سیاسی اسلام در جنوب غربی اروپا را نیز لازم دانسته است؛ از این جهت که مخاطب را با زمینه‌ای که موجب انتقال این بانو از اسپانیا به سواحلِ آفریقا و از آن‌جا به دریای سرخ و در پایان به مدینه انجامید، آشنا سازد.
مصباح موسوی هم‌چنین برای روشن شدن ملیت و شناخت بیش‌تر شخصیت نجمه خاتوم، ناگزیر در این کتاب به زندگانی چند تن از افراد مرتبط با ایشان پرداخته است. از جمله‌ی این افراد عبارت‌اند از:
امام کاظم (ع) (همسر بانو)، امام رضا (ع) (فرزند ایشان)، حضرت معصومه (ع) (دختر بانو)، حیمده مصفاه (همسر امام صادق ع)، بانو خیزران نوبیه (همسر امام رضا ع و مادر امام جواد ع) سکن النوبیه (دیگر همسر امام کاظم ع)، جناب ابراهیم المرتضی الاصغر (فرزند سکن النوبیه)، و خیزران بربریه (همسر هادی خلیفه‌ی عباسی).
او در این اثر سعی کرده هم‌زمان با طرح مسائل روایی و تاریخی به بسیاری از شبهات اعتقادی از جمله «فلسفه جهاد اسلامی»، «علت تعدد زوجات امامان»، «چگونگی تکلم فرزند در رحم مادر»، «قداست و طهارت محض مادران ائمه علیهما‌السلام» و دیگر موارد پاسخ اجمالی بدهد.
از دیگر ویژگی‌های پژوهش پیش رو بررسی بسیاری از کتب مرتبط با سیره و زندگانی والده‌‌ی گرامی امام رضا علیه‌السلام است که ذیل عنوان «گوشه‌ای از فضائل بانو» بیان شده است.
نگارنده در پایان کتاب نیز بیش از هشتاد اثر مرتبط را مورد بررسی و نقد قرار داده تا با رد هر نوع شبه‌ی احتمالی، انتساب قطعی بانو مشخصا به شهر مُرسیه‌ی اسپانیا در تاریخ ثبت و ضبط گردد.