یادداشت آروشا دهقان

        حالا شاید همیشه این فاتحان نباشند که تاریخ را می‌نویسند اما همیشه یک روی دیگری از تاریخ هست که دیده نمی‌شود؛ یک رویی که خیلی از تاریخ‌نگارها رویشان نمی‌شود بنویسند یا جراتش را ندارند، رویی که می‌دانند دست‌کم تا ورق برنگردد قرار نیست خوانده شود و اگر خوانده شود وای به روزگارشان!
تعداد این تاریخ‌نگارها که جرات به خرج می‌دهند و از اسرار تاریخ و تاریخ سری می‌نویسند تا آن روی دیگر تاریخ را هم به تصویر بکشند به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد و گل سر سبدشان جناب پروکوپیوس است!
پروکوپیوس، تاریخ‌نویس هم دوره‌ی یوستینیان بیزانسی و انوشیروان ساسانی در این کتاب از رازهای پشت پرده‌ی دربار بیزانس می‌گوید و کتابی به یادگار می‌گذارد که خودش هم می‌داند در زمان زندگی‌اش منتشر نخواهد شد. اینجا خبری از ستایش‌های کتاب «تواریخ» و چاپلوسی‌های بیش از اندازه‌ی «سازه‌ها» نیست. او از کثیف‌کاری‌های اشراف بیزانسی می‌گوید. از پشت‌پرده‌های روابط سیاسی و غیرسیاسی بزرگان پرده برمی‌دارد و خلاصه آن که برای یک بار هم که شده، روی دیگر تاریخ را به تصویر می‌کشد.