یادداشت زهره دلجوی کجاباد

                رمان در پس‌زمینه‌ی جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد. همین امر باعث شده تصویری از آلمان دوران جنگ و شرایط زیست مردم و اتفاقات آن دوره به مخاطب داده شود. اما این تنها لایه‌ی بیرونی کشمکش است. لایه‌ی درونی و اصلی کشمکش، بین شخصیت‌ها و در نهایت درون شخصیت اصلی یعنی لنی است. هسته‌ی اصلی و اساسی رمان در اینجا شکل می‌گیرد و نویسنده نظرگاهش را نسبت به مذهب و مریم مقدس بیان می‌کند. شیوه‌ی جدید روایت و طنز ذاتی روایت هاینریش بل، مشخصه‌ی بارز این کتاب است. به نظرم بل در این کتاب تصوری که از مریم مقدس را دارد به بهترین شکل بیان کرده و علاوه بر آن مخاطب را هم توانسته تا حد زیادی با بینش و تصور خود همراهی کند. 
«این خود لنی است که در اثر انعکاس مرموزی که چگونگی آن هنوز بر کسی آشکار نشده است، بر خودش ظاهر می‌شود. آری دقیقا خود لنی است.»