یادداشت محمدامین اکبری

        به نام او

در این وقایع اخیر بود که متوجه شدم از فلسطین و فلسطینیان چقدر کم می‌دانم. فلسطین در نظر من و به‌احتمال زیاد در نظر بسیاری از ایرانیان به چند جمله و تصویر محدود می‌شد و می‌شود. کشوری که توسط جمعیتی از یهودیان سراسر دنیا غصب شده و هنوز هم مورد ستم و کشتار آنها قرار دارد. ولی این وقایع که نشان داد که از دست هیچ‌کس کاری ساخته نیست موجب شد همه را انفعال و رخوت فرابگیرد یک خوبی برای من داشت و اینکه برای آرام‌کردن خودم تصمیم گرفتم حداقل بیش از آنچه تا پیش از این درباره فلسطین می‌دانم، بدانم. به‌همین خاطر رفتم به‌سراغ خواندن کتابهایی درباره آن و همچنین آثار ادبی این حوزه . دوباره شروع کردم به غسان کنفانی خواندن و محمود درویش خواندن. در این میان به نام تازه‌ای برخوردم: امیل حبیبی.

گویا امیل حبیبیِ مسیحی، جهانی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نویسنده فلسطینی است و مهم‌ترین اثرش: «الوقائع الغريبة في اختفاء سعيد أبي النحس المتشائل». حبیبی این رمان را در سال هزار و نهصد و هفتاد و چهار نوشت و در حدود چهل سال بعد برای اولین‌بار به فارسی ترجمه شد. عطاءالله مهاجرانی این اثر را با نام «خوش‌خیال بداقبال» ترجمه کرد. «متشائل» واژه‌ای جعلی است که حبیبی آن را از ترکیب دو واژه «متشائم» (بدبین) و «متفائل» (خوش‌بین) ساخته است، مثلِ واژه «هردوانه» در محاوره فارسی‌زبانان. همین امر ترجمه عنوانِ کتاب را مشکل کرده است. احسان موسوی خلخالی که یک سال بعد از مهاجرانی یعنی در سال نود و پنج این کتاب را ترجمه کرد عنوان دقیق‌تری را برایش برگزید: «وقایعِ غریبِ غیب‌شدنِ سعید ابونحسِ خوشبدبین».

پیش از اینکه مختصری از کتاب بگویم باید به این نکته اشاره کنم که امیل حبیبی به‌مانند فلسطین و ادبیاتش در میان ما ایرانی‌ها غریب افتاده. اول اینکه این‌قدر دیر شناختیمش و کتابش را ترجمه کردیم. دوم با وجود ترجمه این کتاب مهم هنوز هر دو آنها به چاپ دوم نرسیده. من هر دو را از روی اپلیکیشن طاقچه خواندم و پس از آن به صورت تصادفی نسخه‌های چاپی را در کتابفروشی‌ها پیدا کردم. در مورد نویسنده هم اطلاعات چندانی به زبان فارسی نیست و باید به مقدمه دو ترجمه از این کتاب اکتفا کرد.

و حالا که اینها را گفتم شاید شما بگویید اصلاْ این کتاب از لحاظ ادبی ارزش خواندن دارد یا نه؟ یا فقط موضوعش برایم جالب بوده است؟ باید بگویم که این رمان مدرن که با اقتباس از یکی از شیوه‌های سنتی قصه‌گویی یعنی پیکارِسْک* داستان فلسطینیی را روایت می‌کند، اثری خوب و خواندنی است. حبیبی شخصیتی می‌سازد که هم خوش‌اقبال است و هم بداقبال. هم از بلاهایی که اسرائیلی‌ها بر سر او و هم‌وطنانش می‌آورند به‌صورت معجزه‌آسا و غیرعادی جان به‌درمی‌برد و هم وقتی نجات پیدا می‌کند وارد موقعیتی بدتر و بغرنج‌تر می‌شود. حبیبی در انتخاب اسم قهرمانش این تناقض را نشان داده است: سعید ابونحس. داستان در دید اول طنز است ولی در ژرف‌ساختش بسیار تراژیک و متاثرکننده است. سعیدی که آنقدر خوش‌خیال است که با اسرائیلی‌ها همکاری هم می‌کند در طول داستان یکی‌یکی عزیزانش را از دست می‌دهد و نابود‌شدن کشور و هم‌وطنانش را نظاره می‌کند. به نظر من داستان تعریضی است که نویسنده به خود و زندگی خود می‌زند. حبیبی که گویا مدتی در پارلمان اسرائیل نماینده بوده، همواره از جانب بسیاری از فلسطینی‌ها متهم به سازش و خیانت بوده است در صورتی که او به مقاومت و احقاق حقوق فلسطینیان اعتقاد داشت با این تفاوت که راه آن را در سازش می‌دید. با این توضیحات شاید بشود عنوان را به این عبارت محاوره‌ای در فارسی هم ترجمه کرد: «چوب دوسرطلا».

در آخر اینکه حتما توصیه می‌کنم این کتاب را بخوانید تا با ابعاد تازه‌تری از ادبیات مقاومت فلسطین آشنا شوید هر دو ترجمه با قیمتهای مناسب بر روی اپلیکیشن طاقچه موجود است. در مورد ترجمه‌ها باید بگویم که هردو خوب است ولی اگر واقعا مرا مجبور کنند که تنها یکی از آنها را انتخاب و معرفی کنم. ترجمه خلخالی را به‌خاطر روان‌بودن و اینکه بالاخره ترجمه مهاجرانی را هم پیش رو داشته، ترجیح می‌دهم.

*مرحوم دکتر بهرام مقدادی در کتاب ارزشمند «دانشنامه نقد ادبی» (چاپ نشر چشمه) آن را به‌درستی «داستان عیاری» ترجمه کرده و شرح خوبی بر آن نوشته است. مجالی برای توضیح نیست فقط بگویم داستانهایی چون «دن‌کیشوت» و «سرگذست حاجی بابای اصفهانی» پیکارِسْک محسوب می‌شود. داستانهایی که بار اصلی آن بر دوش شخصیت اول آن است فردی که شخصیتی غیرعادی دارد یا ابله است یا رند و قلندر، حضور او در موقعیت‌های مختلف داستان را پیش می‌برد.