یادداشت Navid Kalahroudi

                عامه مردم ما احتمالا نام دکتر محمد معین را با فرهنگ لغت معروفش می شناسند غافل از آنکه او در طول عمر به واقع پر بار خود آثاری به جای گذاشت که هنوز هم منبع و مرجع هستند. کلمه مزدیسنا چنان که مشخص است از دو بخش تشکیل شده است: مزده به معنی دانا که در میان زرتشتی ها به خدای یگانه گفته می شود و یسنا که به معنی ستایش است. در اوستا این کلمه به معنی دینی است که زردشت آورد و پیروانش هم مزدیسنان خوانده می شوند. دکتر معین در این کتاب تلاش کرده است تا به ما نشان دهد اگرچه با ظهور اسلام و حمله اعراب، ایرانیان دچار تحولات و دگرگونی های فراوانی شدند اما میراث ایرانیان و مزدیسنا عملا باقی ماند و بیشتر از هر جای دیگر در دوران پس از اسلام تاثیر خودش را بر ادب فارسی نهاد . چنان که خود معین میگوید این تاثیر عموما در مورد شعرایی مثل فردوسی مثبت بود و در مورد برخی شعرا نیز منفی . ایده اساسی کتاب که بعدها ایران شناسان دیگر نیز آن را دنبال کردند این است که ایرانیان با شکست در عرصه سیاست عملا و در دوران اسلامی خود را در ادبیات تجدید و احیا کردند و این کار را عموما با حماسه سُرایی انجام دادند که فردوسی عالی ترین نمونه ی آنان است. کتاب اطلاعات بی نظیری در مورد مسائل مختلف به ما میدهد از اینکه آریایی ها چه کسانی بودند و چه آداب  و رسومی داشتند گرفته تا توضیحاتی در مورد زندگی زرتشت و آیین های ایرانیان در دوره هخامنشی و ساسانی. در حقیقت جایگاه هر ملت در تاریخ آن ملت نهفته است و از همین رو بازشناسی و فهمیدن اینکه ما چه نسبتی با گذشته خودمان داریم می تواند برای حل مشکلات به ما کمک نماید.  لازم است بگویم این دو جلد کتاب، پایان نامه دانشجویی آقای معین در سال هزار و سیصد و بیست و یک شمسی است. یک دانشجو برای پایان نامه اش چنین ارزشی قائل بود و مجموع تحقیقات او حدودا هشت سال طول کشید و کتابش از هر سو مورد تحسین قرار گرفت. درسی برای ما که هیچ شباهتی به یک دانشجوی واقعی همچون معین نداریم و من خود عمیقا علی رغم لذت بردن فراوان از کتاب معین هر لحظه با دیدنش خجل میشوم.