یادداشت محمدحسین توسلی

        
قصه‌ها و اتفاقات دوران صفویه و قاجار را احتمالا بارها در کتب تاریخی شنیده باشیم، اما در این کتاب قرار است از زاویه‌ای دیگر، در بستر فرهنگ به تاریخ تجدد ایران نگاه شود. شاید بررسی مسئله‌ی همجنس گرایی در آن دوران کمی عجیب بنظر برسد، چرا که گفتمان همجنس گرایی در چند دهه‌ی اخیر است که به راه افتاده است. البته این پدیده در تاریخ گذشته‌ی بشر هم دیده می‌شود، اما توجه به آن در دوران معاصر حائز اهمیت است.

ماجرا از آن‌جا آغاز می‌شود که غربی‌ها برای بازدید به ایران سفر می‌کنند. وقایعی که آن‌ها مشاهده می‌کنند و در سفرنامه‌هایشان می‌نویسند، هم برای سیاحان و هم برای ایرانیان بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. گزارش‌های آنان حاکی از آن بود که در دربار و مراسمات شاهان صفوی همجنس گرایی مشهودی به چشم می‌خورد ، و مشابه همان در دوران قاجار. وجود صفتی به اسم  «اَمْرَد» (که به نوجوانی که ریش در نیاورده می‌گویند) برای غربیان عجیب بود، چرا که این صفت نشان زیبایی و کمال ظاهر یک فرد بود و معیار زیبایی و توصیفات عاشقانه بر این اساس بود. سپس رفت و آمد غربی‌ها و ایرانیان به کشورهای همدیگر، و همینطور رویارویی ایرانیان با فرهنگ زنانگی و جنسیتی در غرب موجب شد تا گفتمان همجنس گرایی و دگر جنس گرایی در ایران شکل بگیرد؛ چراکه قبل از آن تفکیک جنسیتی برای ابژه‌ی میل، عشق و زیبایی وجود نداشت و زن فقط نقش فراهم‌کردن تولید مثل را در زندگی مشترک ایفا میکرد و لزومی نداشت عشق و زیبایی همزمان به اون تعلق بگیرد. در واقع نفوذ غربیان بود که باعث ورود این دو مفهوم در گفتمان مردم آن زمان شد.

با ورود مدرنیته به ایران، معیارهای زیبایی شناختی و عشق تغییر یافتند، دیگر توصیفات زیبا متعلق به زنان بودند، نقاشی‌ها و شعرها مملو از دختران و زنان زیبارو شدند و مجامع عمومی به صورت مختلط بودند. چرا که این تغییر اساسی واکنش ناخودآگاه ایرانیان به قضاوت غربیان بود. پس از آن مردم و قانون گذاران، قوانین و فرهنگ را جوری تغییر دادند که با تغییرات رخ داده هماهنگ شوند و تضاد بین مدرنیته و فرهنگ قبلی را برطرف نمایند. 

با این اوصاف، کتاب از محتوای مفید و خوبی برخوردار است و نقطه‌ی قوت آن در ذکر منابع بسیار مداعاهایش است. اما بنظرم کتاب دارای انسجام خوبی نیست و می‌توانست بهتر باشد. همچنین، تحلیلی که در این نوشتار ارائه میشود بازه‌ی کمی از تاریخ ایران را نشان می‌دهد و اگر قرار باشد تحلیلمان، تحلیلی جامع و کامل باشد باید علاوه بر بررسی جریان مدرنیته در ایران به بقیه دوران‌ها در تاریخ ایران مثل هخامنشیان، اشکانیان، حکومت مغول‌ها، ورود اسلام و ساسانیان و... بپردازد. چرا که باید علت ظهور چنین تمایل و هنجاری را در فرهنگ ایران بررسی کرد. و همینطور یک کتاب قوی باید توانایی پیش‌ بینی روند داستان همجنس گرایی در آینده را داشته باشد.