یادداشت محمدرضا زائری

        كتاب «مسجد رهبر» تاریخ شفاهی مسجد كرامت مشهد است كه رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیش از انقلاب اسلامی امام جماعتش بوده‌اند.

مسجد كرامت در تاریخ انقلاب اسلامی و به‌طور خاص دوران معاصر شهر مشهد دارای جایگاه و نقش ممتازی است و خصوصاً سابقه این مسجد بعد از آن‌که مسؤولیت رهبری انقلاب بر دوش آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفت اهمیت بیشتری یافت، زیرا بیشترین سهم را در پیشینه فعالیت‌های اجتماعی ایشان داشته و زمینه بروز عمومی شخصیت انقلابی ایشان بوده و از همین روی تدوین كتابی درباره تاریخ شفاهی این مسجد ضرورت و اهمیت پیدا می‌کند.

این كتاب حاصل كاری جمعی است كه بیش از ده سال به طول انجامیده و در نهایت وسواس و دقت صورت گرفته و سرشار از نكات خواندنی و محتوای قابل‌استفاده است. پیشگفتار كتاب -كه خود به‌تنهایی خواندنی و مفید تواند بود- مروری بسیار گذرا و مختصر بر نقش‌آفرینی و كاركرد مسجد دارد و به‌خوبی از برخی تجربه‌های تاریخی مساجد سخن می‌گوید.

مقدمه نیز با ظرافت و حوصله به شرح اجمالی مسیر پژوهش و جزئیات كار پرداخته و مخصوصاً دو نكته را نشان می‌دهد؛ اولاً دست‌اندركاران این كتاب خود مراقب بوده‌اند كه جایگاه فعلی رهبر انقلاب بر روایت‌ها اثر نگذارد و دچار اغراق و تعارف نشوند و ثانیاً بقیه ابعاد این مسجد تحت تأثیر غلبه نقش امام جماعت مسجد در آن دوره مشخص قرار نگیرد. درعین‌حال کاملاً مشخص است كه تجربه مشهور و ماندگار مسجد كرامت مشهد کاملاً به همان تاریخی كه امام جماعتش شخص «سیدعلی خامنه‌ای» بوده بستگی دارد و نمی‌توان به‌سادگی از كنار این مرحله گذشت و آن را ساده انگاشت.

فصول مختلف كتاب كه با هنرمندی تفكیك شده‌اند، نخست به پیشینه تاریخی مسجد از جلسه دعای ندبه و كانون و انجمن تا شکل‌گیری و راه‌اندازی مسجد می‌پردازد و سپس به فعالیت‌های متنوع مسجد خصوصاً جلسه قرآن می‌رسد و در هر بخش به‌تفصیل جزییات مفیدی بیان می‌شود. شاید یكی از خصوصیات مهم این كتاب آن باشد كه رویكرد «مدرسه‌ای» انقلاب اسلامی را مستند و ثبت كرده و برای آیندگان به یادگار گذاشته است.

انقلاب اسلامی -برخلاف نمونه‌های مشابه خود- نه حاصل یك كودتای نظامی و نه دستاورد مبارزه یك حزب سیاسی بود، بلكه رهبران انقلاب، همه، روحانیون و عالمان و فرزانگانی بودند كه از مدرسه و مسجد برخاسته بودند و تمام اتكایشان بر مردمی بود كه در فضای انتقال معارف به آنان پیوند می‌خوردند. از امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای كه رهبران انقلاب بوده‌اند تا مرحوم دكتر شریعتی و استاد شهید مطهری كه معلمان انقلاب خوانده می‌شدند، همه با مردم رابطه استاد و شاگردی داشته‌اند.

آیت‌الله خامنه‌ای در همان دوره امامت مسجد كرامت، به گواهی اسناد و جزوه‌ها و اعلامیه‌ها و حتى تعبیر ثبت‌شده بر جلد کتاب‌های منتشرشده ایشان به‌عنوان «استاد سیدعلی خامنه‌ای» شناخته می‌شد. این را همه ما امروز می‌دانیم، اما باید این شواهد تاریخی به شكل حرفه‌ای و علمی و تخصصی ثبت شود تا نسل‌های آینده نیز بدانند و دریابند كه مردمی بودنِ عناصر متن اصلی و مدرسه‌ای بودنِ رهبران این انقلاب، مهم‌ترین افتخار و سربلندی‌اش هستند و این انقلاب -با هر قضاوتی كه درباره کارنامه‌اش و شرایط امروزش داشته باشیم- هرگز کوچک‌ترین لكه ننگی از وابستگی سیاسی به اجانب یا ارتباط نظامی با كودتاگران نداشته است.

كتاب «مسجد رهبر» از سویی می‌تواند برای فعالان مسجدی، طلاب و روحانیون و دل‌بستگان به انقلاب و رهبری بسیار خواندنی و جذاب باشد و از سوی دیگر حتماً برای تاریخ‌پژوهان و علاقه‌مندان مطالعات فرهنگی مفید و مرجع خواهد بود.

كار عالمانه و حرفه‌ای واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، هم الگویی برای كارهای ضروری مشابه عرضه كرده و هم سندی ماندگار برای مطالعات اجتماعی و فرهنگی آینده به‌جای گذاشته است.


(منتشر شده در سایت الف کتاب: https://www.alef.ir/news/3990905083.html)