یادداشت ابوالفضل شربتی

        بهترین محتواهایی که اندیشه‌های دیگری را عرضه می‌کند آن دسته از محتواها هستند که به زبان خود نگاشته شده باشند، زیرا در نگاشتن مزاجِ مخاطب را در نظر می‌گیرد. با این دید این کتاب بهترین گزینه برای ورود به اندیشه‌های فلسفی و کلامی قرون وسطاست. نویسنده علاوه‌بر تحصیل قرون وسطا در غرب سال‌هاست که تخصصی در این زمینه تدریس و تألیف کرده است. این کتاب علاوه‌بر حُسنِ مولف تألیف نیکویی هم دارد. تقریباً تمامیِ قرون وسطا را بررسیده است، از هنگامی که دروۀ شبه‌یونانی با مسیحیت در آمیخت تا رنسانس، به‌عنوان آخرین نقطۀ قرون وسطی. می‌توان گفت از هر اندیشه و اندیشمندی بحث شده است، حتی آن‌ها که نامی چندان آشنا ندارند و حتی در منابع انگلیسی‌زبان هم به‌شان توجهی نمی‌شود. بررسی متفکران بر حسب ترتیب زمانی است. اصول اندیشۀ هر فیلسوف، متکلم و عارفی در چند تیتر واکاوی می‌شود. آخر هر فصل هم کتاب‌شناسی‌ای آورده شده که بسیار راه‌گشا و مفید است، خصوصاً برای فیلسوفان سده‌های میانه که همچنان حتی در منابع انگلیسی‌زبان هم گمنام‌اند. برای اینکه با کتاب بیشتر آشنا شویم با یک مثال کاری را که کتاب کرده باز می‌کنم.
یوهانس دونس اسکوتوس را معمولاً یکی از سه شخصیت برجستۀ قرون وسطای متأخر می‌دانند. ابتدا تاریخچه‌ای از حیات فکری او، با تاریخ، آمده است. سپس چند پرسش عام را مطرح می‌کند. نخست اینکه از دیدِ او علوم در نسبت با همدیگر چه جایگاهی دارند. این پرسشی است که برای متفکران این دوره مطرح بود، چیزی که بعدها نزد دکارت صورتِ منقح‌ترش را می‌بینیم. پرسش از رتبۀ علوم از آن جهت اهمیت دارد که «دین» در این دوره جایگاه والایی دارد، بنابراین، این متفکران باید به پرسش «عقل و دین» پاسخ دهند. 
آنچه تاکنون گفته شد پرسش‌هایی عام بود که نزد بیشتر متفکران این دوره مطرح است. کتاب به موضوعات و آراء تخصصی هر متفکر هم می‌پردازد. برای نمونه، اسکوتوس در مابعدالطبیعه به اشتراک معنوی وجود پایبند است، یعنی «چون ذات خدا و صفاتش قابل شناخت است و این مفاهیم از مخلوقات وام گرفته شده است بنابراین وجود باید برای مخلوق و خالق به یک معنا باشد.» تاکید بر این نظریه از آن روست که، امروزه، آراء اسکوتوس، علاوه‌بر بحث زبان دینی، یکی از راه‌های اثبات وجود خداست. به‌واقع او مدعی بود نظریۀ اشتراک معنوی وجود روش تازه‌ای برای این کار به ما عرضه می‌کند. از این‌جاست که اسکوتوس از «وجود» زیاد سخن گفته است، سخنانی که می‌توان ردّ پای ابن‌سینا را در آن‌ها دید. اما گذشته از بحث اشتراک معنوی وجود، اسکوتوس کسی است که دربارۀ کلیات در قرون وسطا شناخته می‌شود. او یک رئالیست است و آراءِ او واکنشی به سخنان ابن‌سینا است. همچنین به «تشخص» هم، در ادامۀ بحث از کلیات، پرداخته و مطالب او سبب جعل اصطلاحی خاص از سوی او شده: این‌بودن، انیت.
از آنچه در بالا دربارۀ اسکوتوس آوردم خواستم به این نکته اشاره کنم که این کتاب تنها یک تاریخ فلسفۀ صِرف نیست، بلکه مولف در قدمِ اول یک پژوهشگرِ قرون وسطاست، طوری‌که می‌توان برای شروعِ پژوهش‌ها به آن اعتماد کرد یا منبعی مورد اطمینان برای ورود به این دوره دانست.