بهتر انتخاب کن، بهتر بخوان

ناگهان انقلاب

ناگهان انقلاب

ناگهان انقلاب

چارلز کرزمن و 1 نفر دیگر
4.8
2 نفر |
3 یادداشت

با انتخاب ستاره‌ها به این کتاب امتیاز دهید.

در حال خواندن

0

خوانده‌ام

3

خواهم خواند

8

رویداد هرچه غیرمنتظره‌تر باشد باید کوشش بیشتری صورت گیرد تا تبیینی برای آن یافته شود. تبیینِ جنبش‌های اعتراضی دشوارتر است زیرا این جنبش‌ها با انتظاراتی که از رفتارهای اجتماعی معمول و متعارف می‌رود تفاوت بنیادی دارند. ازاین‌روست که پیش‌بینی این‌گونه جنبش‌ها پیش از وقوع از دشوارترین مسائلِ پیش روی علوم اجتماعی است: کشف قواعدِ بی‌قاعدگی ــ یعنی قواعدی که اساس رفتارهای ناقض قواعدند. جنبش‌های اعتراضیِ توده‌ای که هدفشان تسخیر دولت است و ”انقلاب” خوانده می‌شوند مثال اعلای رویدادهای نقض‌کنندۀ قواعدند. انقلاب‌ها هرچه عظیم‌تر بوده‌اند یافتن و ساختن تبیین مناسب برای آنها نسل‌ها طول کشیده است. می‌شود گفت همین هم یکی از ملاک‌های عظمتشان است. انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه، که ناب‌ترین نمونۀ انقلاب‌هاست، همچون آزمونِ هیپنوتیسمیِ رورشاخ بیش از دویست سال است که پژوهشگران را به خود مشغول داشته است. هر نسلی داوری خود را داشته، معنایی تازه به آن داده، تبیین‌های نسل قبل را ناکافی یافته و تبیین‌هایی جدید پیش نهاده است.

لیست‌های مرتبط به ناگهان انقلاب

تاریخ ایران مدرنایران بین دو انقلابهم شرقی، هم غربی: تاریخ روشنفکری مدرنیته ایرانی

تاریخ معاصر ایران؛ یک بررسی سیاسی-اقتصادی!

54 کتاب

واقعا ترس برم‌داشته است. همیشه به دنبال یک لیست مطالعه تر و تمیز برای مطالعه تاریخ معاصر ایران بوده ام. در چندماه اخیر درگیر کلنجار رفتن با منابع بودم و در آغاز نیم‌سال دومِ تحصیلی1402، دکتر حجت کاظمی لیستی از منابع مناسب برای آشنایی با تاریخ معاصر ایران، مشخصا عصر پهلوی، را در اختیار دانشجویان قرار دادند و مواجه با آن لیست برای من دلیلی شد که باری دیگر با نظم بیشتری به بررسی منابع مناسب بپردازم. لیست اولیه به شرح زیر است. در ادامه اندکی در مورد این لیست می‌گویم و اینکه چرا اینگونه گزینش منابع کرده ام. قبل از همه‌چیز شایان به ذکر است که این حقیر سراپا تقصیر، خودْ طفیلی تاریخ است و هیچ نداند و نتواند هِر را از بِر تشخیص دهد، لطفا اگر حرفی نکته‌ای بود، منبعی را یادم رفته بود، حتما یادآوری کنید. در ضمن علاوه‌بر کتاب، مصاحبه‌های تاریخی (مخصوصا تاریخ‌های شفاهی که در ادامه از ایشان خواهم گفت)، مستندهای تاریخی، مناظره تاریخی و یه عالمه پادکست خوب هست که حتما باید به این نوع از رسانه‌ها هم توجه کنید. مشخصا پلی لیستِ جوانِ تاریخ معاصر ایرانِ پادکستِ بی‌پلاس بد نیست (بی ایراد نیست، ولی قطعا مفید است)، پادکست رخ ویدئوهای عالی‌ای دارد. پادکست نقال‌باشی به زحمت علی آردم منتشر می‌شد که کم ازش تعریف نشنیده ام. در پادکست دغدغه ایران، در حدود 15قسمت، محمد فاضلی به بررسی سفرنامه مستشارهای خارجی در ایران پرداخته (از اپیزودهای 31تا47) که شنیدن آنها قند و نبات است. از پادکست جوانِ «ماجرای مشروطه» و آقای خادم تعریف‌های زیادی شنیدم. خود را بندِ «کتاب» نکنید؛ اوقات خالی خود را با تاریخ ایران پر کنید، خیر دنیا و عقبا می‌شه براتون :) بذارید اول متن با یک بندِ کاربردی آغاز کنم. صرفا در این ویرایشِ اولیه، بالغ بر40 جلد کتاب آمده است. مشخص است که خوندن دقیق تمام این 40 اثر، حتی برای کسی که تخصصی تاریخ معاصر کار می‌کند هم چنان ممکن نیست (چون این لیست هم تاریخ سیاسی دارد، هم اجتماعی و هم مفصلا اقتصادی و خب احتمالا هر محققی، یکی از این مولفه‌های موضوعی را اتنخاب کند). برای همین چند اثر که به نظر اولویت دارند را اینجا برایتان لیست می‌کنم. 1. «تاریخ ایران مدرن» از آبراهامیان (اگر می‌خواستید اثر مفصل‌تری را بخوانید، به سراغ «ایران بین دو انقلاب» از آبراهامیان بروید. تاریخ ایران مدرن، گویی خلاصه‌ای از دیگر کتاب است.) 2. «هم شرقی هم غربی» از افشین متین (اگر به تاریخ روشنفکری در ایران علاقه‌ دارید، این اثر را حقیقتا از بهترین آثار تالیفی می‌توان نامید.) 3. «مشروطۀ ایرانی» از ماشاالله آجودانی (تعریف از این اثر را زیاد شنیده ام. البته نقدهایی جدی نیز به این اثر شده است، ولی این نقدها از جانب افراد مهمی بوده است که بیش از آنکه اعتبار این کتاب را نابود کند، وجاهت و اهمیت می‌هد به آن) به نظرم این سه عنوان بالا، می‌تواند اولویت یک لیست مطالعه از تاریخ معاصر ایران باشد. دیگه در مورد بقیۀ آثار چیزی نمی‌نویسم. اگر پادکست‌های بالا را شنیدید، سه کتاب بالا را خواندید و مختصصینِ درستِ تاریخ را پیدا کردید، دیگر خودتان می‌توانید اجتهاد کنید و آثار سره از ناسره، معتبر از نامعتبر را با ضریب خطای کم تمیز دهید. در ادامه اندکی می‌خوام از این لیستی که ساخته ام دفاع کنم و زاویه دیدی خاص به تاریخ معاصر ایران را برویش استرس بگذارم. اهمیت تاریخ شفاهی، تاریخ مفاهیم و مهم‌تر از اینها، تاریخ فکری/intellectual history. در مورد تاریخ شفاهی که در لیست زیر تعدادی چند مصاحبه‌های پروژۀ تاریخ شفاهی هاروارد را آورده ام به نشانه (البته بسیاری از اینها، چاپ نشده اند ولی در تلگرام، یوتیوب و اینترنت در دسترس اند). در اهمیت تاریخ شفاهی بسیار می‌توان گفت. دیگر جا ندارم 🫡 در مورد تاریخ مفاهیم نیز، کتاب «تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه» از سمیه توحیدلو، یک پژوهش تازه از تنور درآمده است که تعریف‌هایی بسیار ازش شنیده ام. بجز این کتاب، پروژه فکری مرحوم فیرحی و مشخصا دوگانۀ پایایی ایشان، دوگانه قانون در ایران، از نمونه‌های عالی واکاوی مفاهیم در تاریخ معاصر ایران است. (جامعه‌شناسی و تاریخ اشیا هم موضوع بسیار جذاب است و اخیرا نشر اگر، چند پژوهش جذاب در این حوزه، مثل «سرگذشت اجتماعی توالت در ایران» را منتشر کرده است.) برسیم به اصلِ کار؛ تاریخ فکری/intellectual history. خیلی می‌توان از جزئیات تاریخ فکری گفت، از اهمیت کوئنتین اسکینر و مکتب کمبریج، اما تنها یک گلایه کافی است، اینکه هنوز کارهای تاریخ فکری درست در مورد تاریخ معاصر ایران صورت نپذیرفته است (این ادعا از دهان من خیلی بزرگ‌تر است البته). حال شاید بیایید بگویید، این همه کتاب در مورد تاریخ روشنفکری در ایران نوشته شده، پس چیست که می‌گویی تاریخ فکری نداریم؟ در جواب باید بشینیم و ساعت‌ها بحث کنیم، اما همین را بگویم که تاکنون ندیده ام اثری بروی نقطۀ بحرانیِ برهمکنش میان ایده‌ها و واقعیت‌های اجتماعی دست گذاشته باشد و سعی کند این معضل را در تاریخ معاصر ایران، آنگونه که باید مورد مداقه قرار داده باشد. یعنی مشخصا در تلاش باشد که تاثیرات ایده‌ها بر سیر تاریخی ایران را ردگیری کند. بسیاری تحقیق هست که چنین ادعایی داشته باشند، اما هیچ کدام را تابحال نیافته ام که درست و مدون به این موضوع بپردازند (طبیعتا اگر چیزی می‌شناسید بگویید و من را از جهل وارهانید). باز کتاب‌های فیرحی، اندکی در این مسیر گام برداشته اند. کتاب «تاریخ فکری ایران معاصر» به کوشش عباس منوچهری، تلاشی در این مسیر است؛ امیدوارم بتوانم این اثر را آنگونه که باید بخوانم و نقد کنم. اصلا فرض کنید، این را به اطمینان بیشتر می‌گویم، تحقیقا هیچ پژوهشِ جدی‌ای در مورد ورود انگاره‌های اقتصادی مدرن در ایران نشده است، تو بگو یک پژوهش در حدِ درست! باتشکر از همراهی شما :) بازم می‌گم، حرفی بود بگید، قطعا برای همۀ ما مفید خواهد بود.

یادداشت‌های مرتبط به ناگهان انقلاب

            هر یک از ما ایرانیان، روایت‌های بسیار متنوع و بعضا متناقضی از علت وقوع انقلاب ۵۷ شنیده‌ایم. برخی موج اسلام‌گرایی و اسلام‌خواهی را علت اصلی می‌دانند، بعضی رواج تفکر چپ و انقلابی در آن سال‌ها را به عنوان محرک اصلی برمی‌شمارند، برخی دیگر فضای خفقان و اختناق سیاسی را عامل اصلی می‌پندارند، بعضی دیگر ناکارآمدی انباشتۀ حکومت در عرصۀ اقتصادی و افزایش فاصلۀ طبقاتی به دلیل توزیع نامناسب درآمد نفت و فساد سیستماتیک و فراگیر در بدنۀ حکومت را عامل اصلی خشم و طغیان مردم برمی‌شمارند، بعضی دیگر عدم قاطعیت محمدرضا شاه در سرکوب معترضان از یک سو و خیانت سران ارتش به دولت مستقر از سوی دیگر را به‌عنوان عامل کلیدی نام می‌برند، و برخی هم انقلاب را حاصل برنامه‌ریزی و توطئۀ غرب و بخصوص ایالات متحده امریکا، به منظور متوقف کردن روند سریع و رو به رشد محمدرضا شاه در توسعۀ ایران و تبدیل آن به یک قدرت بلامنازع در منطقه و جهان که آن‌را تهدیدی جدی علیه منافع غرب در خاورمیانه قلمداد می‌کردند، می‌دانند.
اگر می‌خواهید روایتی نسبتا بی‌طرفانه و علمی، مبتنی بر مستندات فراوان، از علل وقوع انقلاب ۵۷ را ببینید، توصیه می‌کنم حتما کتاب «ناگهان انقلاب» نوشتۀ چارلز کورزمن را بخوانید. 
این کتاب که در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ شمسی) یعنی حدود ۲۶ سال پس از انقلاب چاپ شده، سعی کرده ابتدا ۵ تبیین نظریِ مرسوم برای توضیح علت رخداد انقلاب‌ها را که شامل تبیین سیاسی، سازمانی، فرهنگی، اقتصادی، و نظامی‌ست برشمارد، و سپس ضمن ارائۀ شواهدی مستند از انقلاب ۵۷ در تأیید آن نظریه، با ارائۀ شواهد مستند و تکمیلی دیگری، آن تبیین نظری را زیر سؤال ببرد، و در انتها بر اساس یک نظریۀ «ضد تبیین»، رخداد انقلاب در ایران را توضیح دهد.
مستندات کتاب بسیار ارزشمند است، و کنار هم نهادنِ هنرمندانۀ این مستندات براساس نظریه‌های علمیِ انقلاب‌ها، بر زیبایی و استواری کار افزوده است. فارغ از اینکه ما با جمع‌بندیِ این کتاب در خصوص انقلاب ایران موافق باشیم یا خیر، خواندن آن تصویر بسیار روشن‌تری از فضای جامعۀ ایرانی در پیش از انقلاب به دست می‌دهد که بسیار ارزشمند و گران‌بهاست و به ما می‌آموزد که از این پس، بسیار محتاطانه‌تر با روایت‌هایی که در خصوص رخدادهای مهم جهان شنیده و یا خواهیم شنید مواجه شویم.
خواندن این کتاب را به‌طور خاص به متولدین بعد از انقلاب، و به‌طور خاص‌تر، به متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد که فاصلۀ بیشتری با روایت‌های دست اول از تاریخ انقلاب داشته‌اند توصیه می‌کنم.