یادداشت

        لذت کشف انسان

شنیتسلر، فرویدِ ادبیات اتریش، جهان داستانی‌اش را بر محور اشخاصی شکل می‌دهد که، در گیرودار اضطراب‌های ناشی از روابط عاطفی و اجتماعی، بحران‌های روحی و سرکوب امیال و غرایزشان، دچار فروپاشی می‌شوند. اغلب شخصیت‌های او دلزده، ناامید، شکست‌خورده، سرگردان و در جست‌وجوی مَفَرَّند، مَفَرّی که با نگاه بدبین شنیتسلر به جامعه‌ی در حال تحول اتریش و روابط حاکم بر آن به مرگ منجر می‌شود: خودکشی و ارتکاب قتل، تسلیم در برابر تقدیر، وانهادگی در برابر اجتماع. دیگری هم از این قاعده‌ی کلی مستثنی نیست. قهرمان‌های این مجموعه نیز در کشمکش‌های همیشگی‌شان برای رهایی از قید و بندها نابود می‌شوند. بیست‌ودو داستان کوتاهی که به ترتیب تاریخ نوشته شدنشان در این مجموعه گرد آمده‌اند گذار سنت داستان‌نویسی را در آثار شنیتسلر، از درونمایه‌های رمانتیک قرن نوزدهمی تا ورود به فرم‌های مدرن قرن بیستمی، به‌خوبی نشان می‌دهند. در کنار این، پختگی و عمیق شدن درون‌مایه‌های مورد علاقه‌ی نویسنده در داستان‌های پایانی به وضوح مشخص است. تأثیر علم روانکاوی نه‌تنها در محتوای داستان‌ها و شکل‌گیری روح آشفته و ترسیده‌ی شخصیت‌ها دیده می‌شود، که تأثیر مستقیمی بر ساختار داستان‌ها دارد؛ داستان‌ها خالی از اتفاق‌های بزرگ و حادثه‌های بیرونی‌اند و اتفاق‌های پیش‌برنده معمولاً درون شخصیت‌ها رخ می‌دهند. نکته‌ی جالب مجموعه داستان دیگری ارتباط داشتن داستان‌ها با نظریه‌ی معروف فروید درباره‌ی اجزای سه‌گانه‌ی شخصیت ــ «اید»، «ایگو» و «سوپرایگو»ــ است. شنیتسلر با تمرکز بر این مسئله مهم‌ترین عامل فروپاشی روانی شخصیت‌هایش را جدال همیشگی این سه بخش با هم می‌داند، جدال عواطف رام‌نشدنی با اصل منطق و عقلانیت و درگیری این دو با هنجارهای جامعه‌ای که راهی جز سرکوب باقی نمی‌گذارد. پس می‌شود تصور کرد وینِ بحران‌زده هم قهرمانِ «دیگر» داستان‌های شنیتسلر باشد. لذت خواندن این مجموعه در کشف همین «دیگری»هاست. شهرت شنیتسلر در دنیا با نمایش‌نامه‌ی جنجالی چرخ و فلک اوج می‌گیرد. این نمایش‌نامه را سال‌ها پیش محمدعلی صفریان و صفدر تقی‌زاده به فارسی برگردانده‌اند. 


ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی سوم، سال 1394.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نشر ماهی دو مجموعه داستان از آرتور شنیتسلر، نویسنده‌ی اتریشی، منتشر کرده. دیگری شامل بیست‌ودو داستان کوتاه است با ترجمه‌ی «علی‌اصغر حداد» و «گریز به تاریکی و پنج داستان دیگر» به فارسی نسرین شیخ‌نیا. جالب‌ترین چیزی که درباره‌ی شنیتسلر خواننده‌ها را سر شوق می‌آورد تأثیرپذیری فروید از داستان‌های اوست. فروید و شنیتسلر، آن‌طور که از تاریخ برمی‌آید، هسچ‌وقت هم‌دیگر را ملاقات نکردند، اما چیزی که واضح است ارتباط گفته‌های فروید با نوشته‌های شنیتسلر است.


ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هشتم، سال 1395.