یادداشت آیدا

        مده‌آ چنان طغیان کرد که من، با همه‌ی فنون تحلیل، در برابرش زانو زدم!

🔹نمایشنامه‌ی مده‌ آ، شاهکار جاودانه‌ی اوریپید ، یکی از بزرگ‌ترین تراژدی‌های یونان باستان است که در سال ۴۳۱ پیش از میلاد به رشته‌ی تحریر درآمد. این اثر ، روایتی‌ست پرشور از زنی به نام مده‌آ ؛ زنی که پس از خیانت همسرش جیسون و فروپاشی سوگند مقدسی که میان آن دو بسته شده بود ، به انتقامی جان‌سوز و بی‌امان دست می‌زند.

🔸مده‌آ زنی‌ست که خود به نیکی می‌داند با زنان عادی تفاوت دارد؛ از این‌رو فراتر از مرزهایی می‌رود که عرف جامعه برای زن ترسیم کرده است (جامعه ی یونان) . او از همان ابتدا ، پا در میدانی می‌گذارد که زنان زمانه‌اش جرئت نزدیک شدن به آن را ندارند ؛ عرصه‌ای از کنش ، قدرت ، طغیان و خروش..

🔸این نمایشنامه اثری‌ست چندلایه و پر از پیچیدگی‌های درونی و بیرونی؛ چنان‌که نمی‌توان با نگاهی یک‌سویه به قضاوت نشست ، بلکه باید از منظرهای گوناگون در ژرفای آن نگریست و لایه‌به‌لایه ، ابعاد تراژدی آن را کاوید.

در نگاه خویش ، مده‌آ ، زنی‌ست با وجوه گوناگون:
▫️او زنی‌ست که رها شده و زخم‌خورده‌ی بی‌وفایی مردی‌ست که روزگاری با او پیمان وفاداری بسته بود.
▫️او مادری‌ست عاشق ، که دل در گرو فرزندانش دارد؛ اما هنگامی که باید میان انتقام و مهر مادری یکی را برگزیند ، به دشوارترین انتخاب دست می‌زند.
▫️او بیگانه‌ای‌ست در سرزمین یونان؛ طردشده‌ای که حتی در میان جماعتِ آشنا ، طعم غربت می‌چشد. هرچند یارانی چون آیگیوس و همسرایان را در کنار خود دارد ، اما احساس تنهایی همچنان در جانش ریشه دارد.
▫️و سرانجام ، او ساحره‌ای‌ست که قدرت جادویی‌اش ، ابزاری می‌شود برای اجرای انتقامی هولناک؛ جادویی که مرزهای اخلاق را جا به جا میکند و او را در جایگاه داورِ مرگ قرار می‌دهد.

🔸مده‌آ در میانه‌ی کشاکش احساسات مادری و آتش انتقام ، به تعارضی دردناک دچار می‌شود. دل‌نگران فرزندان خویش است ، اما زخمِ خیانت چنان ژرف است که سرانجام ، بر عواطف مادرانه‌اش چیره می‌شود. او شرایط را به‌گونه‌ای می‌آراید که احساسات درونی‌اش نتوانند در تصمیم نهایی‌اش دخالت کنند. گرچه تردید نخستین در دلش می‌افتد ، اما با عزم و یقینی سخت ، گام در راهی بی‌بازگشت می‌گذارد.

🔸در این میان ، باید دانست که بزرگ‌ترین انگیزه‌ی مده‌آ از کشتن فرزندانش ، نه تنفر از آنان ، بلکه وارد ساختن عمیق‌ترین زخم ممکن به جیسون و البته جلوگیری از ریشخند زدنِ دشمنان است؛ زخمی که نه در جسم ، بلکه در جان و آینده‌ی او برافروخته می‌شود. مده‌آ می‌داند که هیچ انتقامی برای جیسون جان‌سوزتر از این نخواهد بود که میراث دار و تنها فرزندان او را به قتل برساند.

🔺در بخشی از نمایش، مده‌آ چنین می‌گوید:
 "اگر زنی شوهر نداشته باشد ، فاقد منزلت اجتماعی است."

🔸این جمله به‌روشنی جایگاه تحقیرآمیز زن را در جامعه‌ی مردسالار آن دوران بازتاب می‌دهد. جامعه‌ای که زنان را تنها در پیوند با مردان تعریف می‌کند و استقلال‌شان را انکار.

🔸نمایشنامه‌ی مده‌آ را می‌توان قیامی دانست علیه زن‌ستیزیِ ساختارمند ؛ انقلابی علیه فضای بسته و خفقان‌آوری که جامعه برای زنان رقم زده بود. اثری‌ست برانگیزاننده که از زنی بی‌پناه ، چهره‌ای نیرومند و رعب‌انگیز می‌سازد. این اثر ، شورشی‌ست بر ضد سلطه‌ی مردانه ، فریادی‌ست برآمده از سینه‌ی زنی خشمگین که دیگر تاب سکوت ندارد ؛ زنی که در برابر تقدیر ، در برابر ستم ، و در برابر فراموشیِ عهد ، می‌ایستد و به کنش بدل می‌شود.