یادداشت محمدجواد قیاسی

        اگر انسان را نه تکه‌ای از خاک، که بذری از آسمان بدانیم، آن‌گاه تربیت، باران هدایت خواهد بود و آموزش، نور خورشید معنا. کتاب «تعلیم و تربیت در اسلام» نوشته‌ی استاد شهید مرتضی مطهری، شرحی است از همین حقیقت؛ تلاشی برای تبیین ریشه‌ها و مقصدِ تربیت از منظر دینی، فلسفی و انسانی.

مطهری، با تیزبینیِ یک متفکر و دلسوزیِ یک معلم، در این کتاب از انسان، فطرت، اخلاق، آزادی، اراده، و مسئولیت سخن می‌گوید. او تلاش می‌کند چارچوبی جامع برای تعلیم و تربیت اسلامی ترسیم کند؛ چارچوبی که نه خشک است و نه تحمیلی، بلکه با فطرت انسان سخن می‌گوید و سلوک روحی او را در نظر دارد.

نویسنده، با بهره‌گیری از متون دینی، عقل فلسفی و تجربه‌های تربیتی، از تربیت به‌مثابه پرورش استعدادهای الهی انسان یاد می‌کند. نگاه او، برخلاف بسیاری از نظام‌های آموزشی، به جای کنترل و حفظ ظاهر، بر درون، نیت، و آزادی در انتخاب تأکید دارد؛ و این، آموزه‌ای بسیار پیشرو و عمیق است.

از نظر نگارشی، کتاب، مانند بسیاری دیگر از آثار استاد مطهری، حاصل گردآوری و ویرایش سخنرانی‌ها و یادداشت‌هاست. همین ویژگی به کتاب زبان گرم و گفت‌وگویی می‌دهد، اما در عین حال ممکن است باعث شود برخی بخش‌ها پیوستگی منطقی منسجم نداشته باشند یا مفاهیم، بدون پردازش کافی، از یک موضوع به موضوع دیگر منتقل شوند.

واژگان نیز گاهی رنگ‌وبوی فلسفی و تخصصی دارند که برای خواننده‌ی ناآشنا با این حوزه‌ها، کمی سنگین جلوه می‌کنند. برخی مفاهیم بنیادی مانند فطرت یا اختیار، نیازمند شرحی ساده‌تر یا مثالی امروزی‌ترند تا درک عمومی را تسهیل کنند.

با این وجود، روح پژوهش، صداقت علمی، و عمق اندیشه در سرتاسر کتاب محسوس است. اگر با نگاهی باز و حوصله‌ای درخور خوانده شود، بی‌تردید خواننده را به فهمی نو از تربیت و رشد انسانی می‌رساند.

«تعلیم و تربیت در اسلام» نه فقط کتابی درسی، که آیینه‌ای برای تأمل در خودِ انسان است؛ و چه زیباست تربیتی که از اینجا آغاز شود.