یادداشت فاطمه امیری پری

        استاد غلامحسین زرگری نژاد را به خوبی میشناسم، به واسطه آنکه از سال ۸۲، افتخار شاگردی ایشان را داشته ام. مورخی فاضل و اندیشمند که همواره دغدغه ایران و سربلندی آن را دارد. گرچه در تاریخ اسلام نیز قلم می‌زند اما گرایش اصلی ایشان دوره قاجار است و من تاریخ قاجاریه را در نزد ایشان فراگرفته ام و بنابراین می دانم که کتابی که به مطالعه آن پرداختم نه یک روایت سطحی بلکه تحقیقی مورخانه و تاریخنگارانه است.  کتاب بنا بر نام آن قرار است به تاریخ قاجاریه و علی الخصوص دوره آقامحمدخان بپردازد. اما استاد ارجمند، قسمت اعظم کتاب را به زمینه های شکل گیری قاجاریه اختصاص داده تا بتواند شرایط حاکم بر ایران در آن دوره زمانی را که منجر به حضور قاجاریه گردید، تشریح نماید. از این رو، با توجه به اهمیت کتاب در بررسی دوره آقا محمدخان، به تشریح چند نکته مهم این کتاب به صورت مختصر می پردازم: 
۱. یکی از نکات اصلی و مهم آن است که نویسنده کتاب، مورخ به معنای واقعی آن و آگاه به مسائل این دوره تاریخی است و از این جهت، خواننده می داند که با یک کتاب وقایع نگارانه سر و کار ندارد و  کتاب کاملا تاریخنگارانه و تحلیلی است. بنابراین در تحلیل دوره زمانی، نویسنده گاه به تمامی رخدادها به صورت جزء به جزء (که کار وقایع نگار است) نپرداخته و با نقد تاریخی به تحلیل مسائل دست زده است
۲. مورخ به معنای واقعی آن(نه وقایع نگار) در بررسی رخدادهای تاریخی باید نگاه تاریخنگارانه و نقادانه داشته باشد. بنابراین مورخ در بررسی های تاریخی، باید به دو اصل نقد راوی و روایت و تحلیل تاریخی توجه ویژه نماید تا بتواند به کنکاش در تاریخ بپردازد. بدین جهت در این کتاب به این موضوع توجه ویژه گردیده و نویسنده در بررسی روایت های این دوره در خصوص یک رخداد، هر دو اصل مذکور را لحاظ نموده است و از این جهت، کتاب دارای اهمیت بسیاری خصوصا برای دانشجویان رشته تاریخ، علوم سیاسی و جامعه شناسی است
۳. توجه ویژه نویسنده به برخی از روایت های نادرست تاریخی این دوران که به غلط رواج یافته و نیازمند بهره گیری از اصول نقد تاریخی به جهت بطلان روایت یا زدودن شاخ و برگ های اضافی از آن است که گاه از سوی منشیان درباری یا افراد خارجی به جهت تخریب اشخاص تاریخی مانند آقامحمدخان در کتاب های تاریخی نوشته شده در همان دوران و یا دوره های بعد روایت شده و نگارنده با ادله تاریخی و شیوه نقد تاریخی به بررسی آن ها پرداخته است‌. مثال کشتار اهالی کرمان توسط آقامحمدخان
۴. نگاه ویژه نویسنده به بررسی روایت ها و توجه به لایه های زیرین تاریخ با تحلیل تاریخی و با عنایت به مردم و توجه کمتر به سیر رخدادها و نگاه از بالا که در کتاب های وقایع نگاری به وفور یافت می گردد
۵. بهره گیری از منابع دست اول تاریخی و همزمان با دوره زمانی و همچین پس از آن و نقد کامل و جامع منابع و نگاه همه جانبه به موضوعات
۶. نکته مهم در بررسی رخدادهای تاریخی آن است که مورخ بدور از نگاه جانبدارانه و تلاش در بیطرفی به بررسی روایت ها بپردازد و بنابراین نویسنده در جایگاه یک مورخ و نه وقایع نگار، سعی نموده تا این ویژگی را در کتاب خود رعایت نماید
۷. ارائه نکات مهم در کتاب با بهره گیری از تحلیل تاریخی که آن را از دیگر کتب نگاشته شده همراه با حب و بغض نسبت به خاندان قاجار متمایز می نماید. به عنوان نمونه، توجه به رویکرد آقامحمدخان قاجار و تحلیل و تبیین دیدگاه وی برای ایجاد ایرانی یکپارچه و متحد و نه ایجاد ملوک الطوایفی در کشور 
از جمله نقدهایی که به این کتاب می تواند وجود داشته باشد، گستردگی پرداختن به رخدادهای پیش از قدرت گیری آقامحمدخان قاجار است که این موضوع نیز با توجه به نوع دیدگاه، تفکر و مساله ای که در پس نگاه نویسنده کتاب وجود داشته و نگارنده درصدد پاسخگویی به آن مساله  است، قابل توجیه می باشد. 
در آخر این که کتاب مذکور با توجه به تجربه نویسنده و اشراف کامل وی به این برهه زمانی به سبب سالها تحقیق، بررسی و کنکاش و همچنین بهره گیری درست از شیوه های مورخانه و تاریخنگارانه در بررسی رخدادها، برای علاقه مندان تاریخ کشور حائز اهمیت است.