یادداشت ابوالفضل شربتی

        تعریفی واحد از تفکر نقادانه یا سنجشگرانه‌اندیشی مشکل است، اما شاید بتوان آن را اندکی روشن کرد. حالتی را تصور کنید که برای مسأله‌ای استدلال می‌آوریم. این استدلال می‌تواند برای نیت‌های مختلفی باشد. اما گاهی توجه ما به خودِ استدلال است، این بار به جای اینکه به موضوعی بیندیشیم و برای آن استدلال بیاوریم به خودِ استدلال می‌اندیشیم و آن را مُدلَّل می‌کنیم. می‌توان این تعبیر مسامحی را در معنای تفکر نقادانه به کار برد: «تفکر‌ دربارهٔ تفکر».

این کتاب درآمدی مختصر است به تفکر نقادانه، با در نظر داشتن کلاس درس. ابتدا شمایی از مطالب کتاب عرضه می‌دارم و سپس چند نکته دربارهٔ کتاب و تفکر نقادانه.
فصل اول، تشخیص استدلال. اولین قدم تشخیص استدلال است. اجمالاً باید بتوانیم ادعا، دلایل و نتایج را از هم جدا کنیم.
فصل دوم، تحلیل استدلال‌های ساده. در قدم بعد باید بتوانیم ساختار کلی استدلال و آنچه که در قدم اول به ذهن می‌آید مشخص کنیم. باید بتوانیم نشان دهیم دلایل چه نسبتی با نتایج دارند.
فصل سوم، یافتن جزئیات بیشتر در استدلال‌ها. این پایان ماجرا نیست. در استدلال موارد دیگری است که از چشم شما پنهان است، شاید استدلال‌گر ماهر است. از نتیجه‌ای نتیجهٔ دیگری بگیرد.
فصل چهارم، کشف نقاط ضعف. حالا دو حالت پیش روی شماست، یا استدلالی که بازسازی کردید ضعیف و مغالطی است، که در این صورت باید به برخی خطاهای استدلال دقت کنید (مانند مسألهٔ لازم و کافی بودن، و خلط علت و معلول)
فصل پنجم، مغالطات. پس برای کارآمدی بهتر در فصل چهار بهتر است با چند مغالطهٔ پرکاربرد آشنا شوید.
فصل ششم، یافتن نقاط قوت. یا استدلالی که بازسازی کردید قوی است. در این صورت باید در پی نتیجهٔ قطعی باشید. حال شما می‌توانید با مراحل یادشده استدلالی قوی ترتیب دهید.

البته به این راحتی نیست. استدلالِ خوب مبتنی بر تمرین و ممارست و به دست آوردن مهارت است، صِرفِ دانش نیست. این کتاب علاوه‌بر نکات مفید و مبتنی بر مثال‌های خوب و کاربردی در حوزه آموزش و پرورش تمرین‌هایی دارد که می‌توانید از آن‌ها سود ببرید. (و در نظر داشته باشید که بزرگترین فایل تمرین برای تشخیص استدلال محیط پیرامون ماست) کتابِ خوشخوان و مختصری است، در عین ایجاز مطالب را می‌فهماند. اما دو نکته،
یکی اینکه عنوانِ کتاب عنوانی نامناسب است، معادلِ critical thinking تفکر نقادانه یا سنجشگرانه‌اندیشی و (اخیراً) تیزفکری مطرح است. البته کتاب مدت‌ها پیش چاپ شده و شاید مترجمان به این عنوان و بار منفی آن دقتی نداشته‌اند.
و دوم، کتابی بهتر برای تفکر نقادانه که کاربردی و خوب نوشته شده «تیزفکری» نوشتهٔ حامد صفایی‌پور از انتشارات همین پژوهشگاه علوم انسانی است.