یادداشت محمدرضا خراسانی زاده

        ناصر خسرو قبادیانی حوالی هزار سال پیش در دربار مرو به شغل دیوانی دربار مشغول بود و از نظر مالی فرد متمولی به حساب می آمد و فرد شاعر و هنرمندی نیز بود. تا 42 سالگی شرابخواری میکرد و چندان در قید و بند اعتقادات مذهبی نبود تا اینکه در خواب حکیمی را دید که او را از شراب خواری حذر میدارد و برای سعادت با دست سمت قبله را به او نشان می دهند. ناصر خسرو بعد از بیدار شدن، متحول شده و شراب خواری را ترک میکند و قصد سفر حج می کند اما با طی مسیری متفاوت!
او همراه برادرش و یک غلام به راه می افتند و از سرخس وارد ایران امروزی می شود. سپس با گذر از شهرهای طوس، نیشابور، دامغان، ری، قزوین، تبریز، مرند، خوی و ... خطه شمالی ایران را طی میکند و از شهرهای مختلفی از ترکیه امروزی نیز گذر میکند تا به حلب، حماء، حمص در سوریه کنونی و طرابلس، بیروت و صور در لبنان و حیفا و بیت المقدس میرسد. تا اینجا یک سال از شروع سفرش گذشته! مدتی در قدس اقامت میکند و در همین زمان با کاروانی به اولین سفر حج خودش میرود و به قدس برمیگردد و در ادامه مسیرش به سمت مصر و قاهره حرکت میکند. 3 سال نیز در مصر میماند و در این مدت هم سفری به غرب آفریقا دارد و هم در قاهره در نزد علمای اسماعیلی میرود و تعالیمشان را فرا میگیرد. ناصرخسرو پس از تحول یه مذهب اسماعیلی  گرایش شدیدی پیدا میکند. در این 3 سال دو بار از مسیر دریای سرخ به حج میرود و باز به مصر برمیگردد و بعد به سمت جنوب مصر میرود و از مسیر دیگری به سمت جده و مکه برای انجام حج چهارمش حرکت میکند. پس از حج چهارم قصد برگشت به وطن خود را میکند. از مکه به سمت شمال عربستان حرکت میکند و با سختی بسیار زیاد از بیابان های حجاز میگذرد و بعد به بصره میرود و با گذشتن از آبادان، لردگان، اصفهان، نائین، طبس و سرخس به سمت بلخ میرود و به  سفر 7 ساله خودش پایان میدهد!
ناصر خسرو در طی این 7 سال مدام یادداشت مینوشته و پس از پایان سال آن ها را مرتب و خلاصه میکند و میشود این سفرنامه ای که به دست ما رسیده. او در مورد هر شهری که از آن گذر کرده توضیحات مختصری از ابعاد و جمعیت و وضع اجتماعی و زیستی و مذهبی مردم به طور خلاصه داده. در این بین برخی از اتفاقات خاص و دیدارها و سختی هایی که برایش پیش آمده را نیز بیان کرده.
تصحیحی که خواندم، از محمدرضا توکلی صابری و از نشر علمی فرهنگی فوق العاده بود. علاوه بر اینکه ایشان از قدیمی ترین نسخه موجود از سفرنامه ناصرخسرو که حدودا برای 500 سال قبل است استفاده کرده، مقدمه، زندگینامه و توضیحات جامع نام ها و مکان ها که در ابتدا و انتهای کتاب آمده نیز بسیار به غنای اثر کمک کرده است. علاوه بر همه اینها، ایشان در مسیری که ناصرخسرو طی کرده، سفر کرده اند و از مکان هایی که ناصرخسرو در سفرنامه خود از آن ها سخن گفته بازدید نموده و عکس گرفته و در بخش مورد نظر این تصاویر به کار اضافه شده اند که به شدت به بهتر شدن این تصحیح کمک کرده است.