یادداشت هومن

        [محمدشاه در دست‌خطی به یکی از دولتیان می‌نویسد که شیطنت‌های مستمرِ اهلِ هرات موجب شده بود قشونِ ایران «جنگ و تلافی» کند، زیرا «ما خودمان دولتی هستیم؛ نه رعیتِ روس و انگلیس هستیم!» وانگهی، اینکه ایران بخواهد حقِ خود را از هرات بگیرد، «این چه دخلی به روس و انگلیس دارد که به حرفِ روس برای ضرر به انگلیس بیایم؟»؛

آنگاه، شاه در پاسخ به بهانه‌جویی‌های کارگزارانِ انگلیسی به اساسی‌ترین نکته در مناسبات با انگلستان اشاره می‌کند و می‌نویسد:

«قشونِ شاهِ مرحوم، یا محمدولی‌میرزا ... هر سال به هرات می‌آمدند. چرا انگلیسی‌ها حرفی نداشتند؟ من خود پیشِ جنگِ نایب‌السلطنه[عباس‌میرزا بودم. نایب‌السلطنه با هرات جنگ داشت. چرا این حرف‌ها مذکور نمی‌شد؟ چرا با من این قدر می‌پیچند؟»

شاه، که به احتمالِ بسیار التفاتی به علل و اسبابِ این سقوطِ اعتبارِ دولتِ ایران نداشت، در پایانِ دست‌خطِ خود، در مقایسه‌ای میانِ استیصالِ ایران و اقتدارِ دیگر قدرت‌های بزرگ، این اشاره را نیز می‌آورد که «ایلچیِ انگلیس سگِ کیست که در روس یا فرنسيس یا نَمسه[=اتریش، آن‌جاها، صد‌ یکِ این حرکات را با امپراطور یا رعیتِ آن ولایت بکند!»

https://hooman.bio.link/