یادداشت حسن عليزاده

        کتاب «تبارشناسی جریان‌های سیاسی و آسیب شناسی احزاب در ایران» در چارچوب گفت‌وگوهایی عمیق و نظام‌مند با چهره‌های شاخص احزاب از زمان ملی شدن صنعت نفت تا دهه‌های اخیر، به واکاوی پیشینه‌ی احزاب در ایران و بررسی فراز و فرودهای آنان می‌پردازد. گفت‌وگوها در زمان‌های گوناگونی انجام پذیرفته ولی با این حال به علت تسلط طرفین گفت‌وگو، مطالب ارائه شده حاوی اطلاعاتی است که امروزه روز هم می‌توان روی آن‌ها حساب باز کرد و البته وضعیت احزاب در کشورمان طوری است که مطالب چندین دهه پیش در باب چرایی عدم توسعه‌ی احزاب همچنان می‌تواند در موردشان صادق باشد.
کتاب در دو بخش تدوین شده، بخش نخست به گفت‌وگو با شخصیت‌هایی چون محمد علی عمویی (حزب توده)، محمد مهدی عبد خدایی (جمعیت فداییان اسلام)، حسین راضی (حزب مردم ایران یا همان جمعیت خداپرستان سوسیالیست)، پرویز ورجاوند (جبهه ملی)، ابراهیم یزدی و عزت‌الله سحابی (نهضت آزادی و جریان ملی مذهبی)، محمد نبی حبیبی (هیات‌های موتلفه اسلامی) و سید محمد سلامتی (سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران) پرداخته و در بخش دوم که از نظر ماهیتی کمی ضعیف‌تر از بخش نخست می‌نماید، ضمن گفت‌وگو با اشخاصی چون سعید حجاریان، غلام عباس توسلی و علیرضا علوی تبار به مباحثی همچون موانع شکل‌گیری احزاب در ایران، دسته‌بندی جریان‌های سیاسی فکری و موانع ساختاری و مخاطرات شکل‌گیری تحزب در ایران می‌پردازد.
مباحث کتاب عمدتا از غنای خوبی برای خواننده برخوردار است و می‌تواند به عنوان منبع مناسبی برای پژوهشگران علوم سیاسی و تاریخ احزاب در ایران مورد استفاده قرار گیرد. آنچه روشن است این واقعیت است که تا زمانی که نخستین مانع یا شرط تحزب در جامعه یعنی نبود آزادی حل نشود، نمی‌توانیم شاهد انتخاباتی آزاد باشیم. تاریخ کشورهای اروپایی هم حکایت از این دارد که حزب نه با یک اراده و تصمیم قبلی بلکه بر حسب ضرورت و بنا به یک عامل فنی که برگزاری انتخابات باشد جوانه زد، رشد پیدا کرد و به تدریج توسعه یافت.