یادداشت محبوبه طاهری
1400/8/29
در میان پژوهش‌های گوناگون دربارۀ جنبه‌های مختلف قرآن مطالعۀ تاریخ تفسیر قرآن برای محققانِ حوزه مطالعات قرآنی، چه در جهان اسلام و چه در محافل غربی، همواره جذاب بوده است. در فهرستِ مطالعات قرآنی غربیان در صد سال اخیر تفسیر‌پژوهی جایگاهی ویژه داشته و بخش مهمی از این مطالعات را به خود اختصاص داده است. نسخۀ انگلیسی «رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن» شامل یک مقدمه به قلم ویراستار و 14 مقاله است که به چهار بخش کلی تقسیم شده‌اند. بخشِ نخست کتاب، «شکل‌گیری و تحولات تفسیر» نام دارد که شامل پنج مقاله است. مقالۀ اول «خاستگاه‌ها و نخستین تحولاتِ سنت تفسیر» در پیِ بازسازیِ نخستین دورۀ تاریخ تفسیر است و می‌کوشد نمایی کلی از تاریخ تفسیر تا پیش از تفسیر طبری به دست دهد. در مقالۀ دوم ، ادرین براکت در «ارزش قرائات حفص و ورش برای تاریخ متن قرآن» با بررسی چند نمونه از اختلاف‌ها در دو قرائت حفص و ورش به این نتیجه می‌رسد که این اختلاف‌ها به احتمال زیاد خاستگاهِ تفسیری نداشته‌اند و از‌این‌رو صرفاً برای شناخت تاریخ متن قرآن و نه تاریخ تفسیر، اهمیت دارند. جین مک اولیف در «هرمنوتیک قرآن از نگاه طبری و ابن کثیر» در پی آنست تا اصول و مبانی این دو مفسر را استنباط کند. مارستن اسپیت در «احادیث تفسیری در کتب ستة» از طریق بررسی نگاه عالمان مسلمان به رابطه قرآن و سنت و توصیف بخش‌های مربوط به تفسیر در کتب سته اهل سنت، می‌کوشد طرزِ تلقی مسلمانان نسبت به متون حدیثی را در پیوند با تفسیرقرآن دریابد. مئیر قسطر در «افسانه در منابع تفسیر و حدیث: خلقت آدم و داستان‌های مرتبط» از طریق توصیف نمونه‌هایی از داستان‌ها و اخبار آدم و حوا و فرزندان آن‌ها در متون تفسیری و حدیثی کوشیده است شیوۀ مواجهۀ عالمان مسلمان با این قبیل مطالب را نشان دهد. بخش دوم به گونه‌های تفسیری اختصاص دارد و شامل سه مقاله است: مقالۀ «گونۀ تفسیری ناسخ و منسوخ به قرآن» در پیِ فهم بهتر پدیده نسخ در سنت اسلامی است. مقالۀ «تفسیر بلاغی قرآن اعجاز و موضوعات مرتبط» مروری تاریخی بر مهمترین متون و نظریه‌های اعجاز قرآن است و زمخشری را به‌عنوان موفق‌ترین مفسر از جهت بکارگیری بلاغت در فهم متن قرآن و اعجاز و زیبایی اسلوب آن معرفی می‌کند. این مقاله به بنت الشاطی و سید قطب به عنوان نظریه‌پردازان جدیدِ اعجاز قرآن توجه دارد. مقالۀ «متون واژه‌نگاری و قرآن» عهده‌دارِ بررسی سه گونه از متونِ واژه‌نگاری قرآنی یعنی غریب القرآن، وجوه القرآن و مشتبهات است. بخش سوم با عنوان «فرقه‌ها و تفسیر» حاوی سه مقاله است: «قرآنِ ناطق و قرآن صامت: پژوهشی در اصول و تحولات تفسیر شیعه امامیه» با تبیینِ تلقی شیعیان از امام در پیوند با وحی و مروری گذرا بر تاریخ تحولات تغییر شیعی در پی به‌دست‌دادن طرحی کلی از اصول تفسیر نزد شیعه امامیه می‌باشد. «تاویلِ قرآن از نگاه اسماعیلیه» به جایگاهِ تحویل در نظام فکری اسماعیلیه و تبیین اصول کلی تاویل قرآن می‌پردازد. «تفسیر به مثابه وحی: تفسیر قرآنِ سید علی‌محمد باب» مروری است بر زندگی باب، تعالیمِ شیخیه و تحلیل آثار تفسیری باب، به ویژه تفسیر سوره بقره و یوسف. چهارمین و آخرین بخش با عنوان «گرایش‌های جدید در تفسیر» شامل سه مقاله است: نخست، تفسیرِ قرآن در دنیای مالایی زبان: ترسیم نمایی کلی؛ دوم، آموزشِ قرائت قرآن در اندونزی: بررسی زمینه‌ها و کتاب‌های راهنما سوم، «تفهیم القرآن» ابوالعلا مودودی. این مقالات در مجموع کاوشی است در جنبه‌های گوناگون تفسیر قرآن و کشف ظرفیت‌های هر یک از این جنبه‌ها برای پژوهش‌های دانشگاهی. در ترجمۀ فارسی «رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن» سه مقاله از بخش سوم و چهارم به دلایلِ مختلف حذف شده است.
(0/1000)
نظرات
تاکنون نظری ثبت نشده است.