یادداشت سید حسین مرکبی

        توضیحات غیر انضمامی:
سرتاسر کتاب بلا استثناء به سبک مداخل دانش‌نامه نوشته شده است و واژه‌ی اضافی یا مبهم ندارد. محتوای کتاب تبارشناسی تصوف از زمان پیامبر(ص) تا امروز است: از سرگذشت صحابیانی که منطقه‌ی ماوراء النهر سفر کردند و سپس جریان‌شناسی و شخصیت‌های شاخص در هر طبقه تا توضیح گرایش‌های حدیثی متنسک یا اهل ارجاء عدل‌گرا و دانش‌مندان فیلسوف و عارف و فقیه و سیاست‌مدار…
توضیحات انضمامی:
تا پیش از خواندن این کتاب، تصوف برای من موضوعی نامحترم با پیوندهایی نامرئی به عزلت و دود و دم و آشفتگی بود. پیش‌تر بگویم یکی از بزرگ‌ترین و بل‌که بزرگ‌ترین سؤال من در باب دین، مسئله‌ی زبان بوده و هست. چه این‌که در قرآن به صراحت ارسال رسول به غیر از زبان قوم، نفی شده است. و دغدغه‌ی بزرگ دیگرم در زندگی فهم «روش‌مند» و بدون پیش‌فرض قرآن است. پس از این مقدمه باید بگویم این کتاب من را با غول‌هایی آشنا کرد که قرن‌ها پیش قرآن را به صورت روش‌مند می‌فهمیده‌اند و در این باره آثاری شگرف و شگفت دارند. با حکیم ترمذی آشنا شدم که در باب روح و قلب و نفس و لبّ در قرآن رساله دارد؛ کسی که فارابی در فلسفه و ابن عربی در عرفان متأثر از او هستند. با نجم کبری ملقب به شیخ ولی‌تراش آشنا شدم که رساله‌ای با نام شمس الحق دارد و مولانا شاگرد و ابن عربی تحت تأثیر تعالیم و «روش» فهم او بوده‌اند و حیرتم وقتی افزون‌تر شد که دانستم طبق برخی منابع تاریخی نجم کبری یعنی یکی از شاخص‌ترین صوفیان تاریخ، هنگام مقاومت در برابر حمله‌ی مغولان به شهادت رسیده است. این کتاب به خوبی نشان می‌دهد صوفیان بزرگ، ستیهنده و سرسخت بوده‌اند. مجموع بخش‌های تحلیلی کتاب به بیست صفحه (از شش‌صد و پنجاه صفحه) هم نمی‌رسد. در یکی از همین بخش‌ها به نقل از دو صوفی‌شناس غربی آمده بود که تصوف در تاریخ نه مکتب عزلت و انزوا که مکتب «دفاع از نفس» محسوب می‌شود. این کتاب من را با پدران اندیش‌مند، فارسی‌زبان و البته فراموش‌شده‌ای آشنا کرد که فراموشی‌شان معنایی جز خودفراموشی ما ندارند.
حالا و پس از خواندن این کتاب، تصوف برای من نام یکی از ژرف‌ترین، هوش‌مندانه‌ترین، عظیم‌ترین، پخته‌ترین و زاینده‌ترین قرائت‌های اسلام و البته سازگارترین‌شان با زبان فارسی است. در زمانه‌ای که ما سخت گرفتار تلفیقی از قرائت پابرهنه‌ی عراقی و خشم‌آلود مصری از اسلام هستیم، خواندن این کتاب بسیار غنیمت بود.