یادداشت محمدرضا زائری

        زمانی كه نخستین جلد از دائرة‌المعارف گران‌سنگ و عظیم «الحیاة» منتشر شد، بر آن سه نام را به‌عنوان مؤلفان دیدم؛ محمدرضا، محمد و علی حكیمی. استاد علامه محمدرضا حكیمی را پیش‌تر از آن می‌شناختم، با آثار متعددی كه خورشیدی سرخ و خونین بر سپیدی جلدهایشان تكرار می‌شد. دانستم كه دو دیگر برادران بزرگوار ایشانند كه اهل فضل و علم و ساكن مشهد مقدس هستند.

بعدها کتاب‌های دیگری به قلم جناب استاد محمد حكیمی دیدم و خواندم و بهره بردم تا این كتاب آخر كه «امام رضا علیه‌السلام و كرامت انسانی» نام دارد و ارادت مرا به ایشان دوچندان ساخت.

رویكرد كتاب مانند سایر آثار ایشان حدیثی و مبتنی بر میراث روایی خاندان رسالت است، اما موضوع كتاب و تقسیم‌بندی فصول و عناوین را بسیار نوگرایانه و كاربردی انتخاب کرده‌اند.

ما همواره به دلایل گوناگون ازجمله تلاش برای حفظ تمایز و هویت مستقل خود در مقابل تهدیدها از ایمان سخن گفته‌ایم و تمركز فراوان‌تری بر خصوصیات اعتقادی داشته‌ایم و به این ترتیب از یك مسئله اساسی‌تر یعنی اشتراك انسانی خود با سایر بشر غافل شده‌ایم، درحالی‌که كرامت انسان و ارزش آحاد بشر از منظر خلقت و عنایت الهی یك اصل بسیار بنیادین در معارف دینی ماست.

استاد محمد حكیمی به موضوع «انسان» توجه كرده و در این كتاب از «موجودی باکرامت» نوشته‌اند:«این موجود برتر و باكرامت، همین انسانی است كه در سراسر كره خاكی پراكنده است و همگان از او سخن می‌گویند و جایگاه و ارزش او را می‌ستایند و از حقوق او دفاع می‌کنند. با این همه عظمت و بی‌کرانگی هستی او، انسان همواره مظلوم زیسته و از حقوق خود محروم بوده است.

اكنون باید ژرف بیندیشیم كه این انسان‌ها با آن همه اوج و عظمت خدایی، همان‌ها هستند كه در كوچه و بازار و شهر و روستا پراکنده‌اند، همان كارگران ساختمانی، همان كشاورزان آفتاب‌سوخته دشت‌ها و همان معدنچیان زغال‌سنگ هستند.»

نویسنده پس از این به جستجوی علت ناکامی‌ها و ناهنجاری‌ها در حوزه آسایش و كرامت انسان می‌پردازد و ریشه این نابسامانی را در این می‌بیند كه یا كرامت انسان شناخته نمی‌شود و یا راه برای گرامی‌داشت او هموار نیست و موانع این راه «از جنس انسان است؛ یعنی انسان سد راه انسان است و همین انسان حقوق انسان‌ها را پایمال می‌کند و به انسان‌ها ستم روا می‌دارد.»

مؤلف معتقد است كه اگر بخواهیم رضایت امام هشتم علیه‌السلام را محقق كنیم باید بكوشیم كه در اطراف حرم ایشان نیازمندی گرسنه باقی نماند: «خواسته امام در این است كه پیروان ایشان در آتش دشواری‌های زندگی نسوزند و همواره با رنج‌های جانكاه دست به گریبان نباشند. سال‌هاست كه برای شكوه ظاهری بارگاه ملكوتی امام تلاش می‌شود، اكنون بكوشند و برنامه‌ریزی كنند كه در مشهدالرضا فقیری یافت نشود، بیمار بی‌دارویی وجود نداشته باشد و دختر و پسر محروم از ازدواج به هم برسند.»

كتاب بخش‌های متنوع و سرفصل‌های جذابی دارد؛ ازجمله: كرامت انسانی در گفتگوهای علمی، چشم‌پوشی و كرامت انسانی، كرامت انسانی بینوایان، حق‌‌محوری و كرامت انسانی.

در بخشی از كتاب با عنوان «كرامت انسانی و احترام به اندیشه‌ها» چنین می‌خوانیم: «افكار و اندیشه‌های هر انسانی باید مورد احترام باشد و جامعه به باورهای آنان حرمت نهند، امام رضا علیه‌السلام از امام علی علیه‌السلام نقل كردند كه مسلمانان به پیامبر گفتند: ای رسول خدا! اگر كسانی را كه در حوزه قدرت تو هستند، در پذیرش اسلام مجبور كنی، نفرات ما زیاد می‌گردد و در برابر دشمنان نیرومند می‌شویم. پیامبر در پاسخ فرمود: من هیچ‌گاه با انجام دادن كاری كه بدعت است و درباره آن دستوری نرسیده، به دیدار خدا نخواهم رفت. خدای متعال پس از این جریان این آیه را فرو فرستاد: ای محمد! اگر خدا می‌خواست همه مردم روی زمین به دین می‌گراییدند. آیا تو مردم را مجبور می‌سازی كه دین‌باور باشند؟»

مؤلف در اینجا به تشریح این نكته می‌پردازد كه اقتضای كرامت انسانی اختیار و آزادی مردم در انتخاب آیین و عقیده است و در حقیقت «احترام و كرامتی كه انسان‌ها دارند، مانع می‌گردد كه پیامبر اسلام همگان را به‌اجبار به دین‌باوری وادارد و با زور و قدرت آنان را معتقد بار آورد، زیرا كه چنین دین‌باوری جایگاه و كرامت انسانی انسان‌ها را نادیده می‌گیرد و این كار در منطق دین نادرست است.«

بخش‌های مختلف كتاب كه بر اساس سخنان امام هشتم علیه‌السلام شكل گرفته و سرشار از احادیث نورانی پیامبر اكرم و خاندان مطهر ایشان است، تصویری كمتر دیده‌شده از رأفت و محبت اولیای خدا نسبت به انسان ترسیم می‌کند و چشم‌اندازی متفاوت از جامعه اسلامی چنان‌که خاندان پیامبر خواسته‌اند، پیش چشم خواننده قرار می‌دهد.


(منتشر شده در سایت الف کتاب: https://www.alef.ir/news/3990723110.html)