یادداشت Sadra

        کتابِ "واقعی چیست؟" نوشته جورجو آگامبن حول محور ناپدید شدن مرموز فیزیکدان ایتالیایی، اتوره مایورانا، شکل گرفته است. آگامبن از این رویداد تاریخی برای کاوش در مفهوم واقعیت در عصر مکانیک کوانتومی استفاده می‌کند.
مایورانا در سال ۱۹۳۸ پس از نوشتن سه نامه متناقض ناپدید شد: نامه اول از فرار او خبر می‌داد، دومی خودکشی قریب‌الوقوع را اعلام می‌کرد و سومی می‌گفت که او بازخواهد گشت. هیچ‌کدام از این سناریوها به طور قطعی اثبات نشد و این عدم قطعیت، از نظر آگامبن، بازتابی از دیدگاه‌های علمی خود مایورانا است.
بررسی مقاله مایورانا با عنوان "ارزش قوانین آماری در فیزیک و علوم اجتماعی" نشان می‌دهد که اصل عدم قطعیت هایزنبرگ فراتر از یک محدودیت در دانش است. آگامبن معتقد است این اصل به دانشمندان اجازه می‌دهد تا به سیستم‌های فیزیکی "دستور" دهند. به همین ترتیب، قوانین آماری در علوم اجتماعی نیز بیشتر برای "حکمرانی" بر پدیده‌های اجتماعی به کار می‌روند تا صرفاً شناخت آنها.
کتاب در بخش دیگری به بررسی تاریخی مفهوم احتمال می‌پردازد. از زمان جیرولامو کاردانو در قرن شانزدهم تا مکاتبات پاسکال و فِرما، احتمال به ابزاری برای مدیریت ریسک و محاسبه سود و زیان تبدیل شده است. آگامبن استدلال می‌کند که احتمال هرگز به طور کامل محقق نمی‌شود، بلکه به انسان اجازه می‌دهد در واقعیت مداخله کند تا آن را کنترل کند.1

در بخش پایانی، آگامبن به متافیزیک ارسطویی بازمی‌گردد و استدلال می‌کند که مکانیک کوانتومی مرز بین پتانسیل و عمل را از بین برده است. در دنیای مدرن، امکان جایگزین واقعیت شده و دانش تنها می‌تواند خودش را بشناسد. از این منظر، ناپدید شدن مایورانا را می‌توان نوعی اعتراض به دنیایی دانست که از واقعیت فاصله گرفته است.
این کتاب کوتاه، گرچه شاید از نظر تاریخی کاملاً دقیق نباشد، اما مشارکتی مهم در زمینه نظریه اجتماعی کوانتومی محسوب می‌شود. آگامبن با مهارت موضوعات پیچیده‌ای چون فیزیک کوانتومی، متافیزیک و تاریخ علم را با داستانی مرموز درهم آمیخته تا پرسشی بنیادین را مطرح کند: در عصری که احتمال جایگزین قطعیت شده، واقعی/ واقعیت چیست؟
این اثر همچنین اولین تعامل جدی آگامبن با اندیشه‌های سیمون وِی را نشان می‌دهد، هرچند این تعامل محدود است و درک عمیق‌تر ارتباط بین اندیشه‌های این دو متفکر، نیازمند مطالعه آثار دیگر آگامبن است.
1: اشاره به اصل شرطبندی پاسکال
پ.ن: مطالعه و فراگیری کتاب نیاز به درک معقول نسبت به برخی مفاهیم فیزیک و احتمال دارد.