یادداشت محبوبه طاهری

        سرشت یا ماهیت کلام خداوند چیست؟ پاسخ این سوال قدم اول برای طرح روش صحیح و تفسیر قرآن است. کتاب معنای متن (ترجمه‌ی کتاب مفهوم‌النص) به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد. بیشتر بحث‌های مطرح شده در این کتاب حاصل تعامل مولف با دانشجویان زبان و ادبیات عرب در دانشگاه قاهره است. در مدت تدریس قرآن و حدیث و بلاغت عربی در این دانشگاه او در فرصتی مناسب با همکاری دانشجویان مجموعه‌ای از فرضیه‌ها راجع‌به قرآن را از جوانب مختلف جمع‌آوری و مورد تحقیق قرار داد. نصر حامد ابوزید به همراه دانشجویان، ابتدا نوشته‌های پیشینیان را در هر موضوع می‌خواندند و پس از فهم دقیق سخنان ایشان آن را از منظری امروزی مورد بحث و مناقشه قرار می‌دادند. این شیوه برای دانشجویان سخت و نفس‌گیر بود ولی در عوض به آنان قدرت گفت‌وگو و نقد می‌بخشید. در این کتاب تکیه اصلی کلام بر خودِ متن قرآنی است. در آن کوشیده شده درون مایه‌ها، ساز و کارهای خاص و نقش موثر آن در فرآیند تاویل نمایان شود. تکیه بر نقش مفسر در فهم متن و فهمیدن دلالت و معنای آن این فرضیه را پیش می‌آورد که تفسیر و تاویل چیزی نیست جز آوردن متن در افق ذهنی خواننده و مفسر. برخی در اهمیت دادن به خواننده و مفسر آنقدر افراط می‌کنند که اساس و موجودیت متن نادیده گرفته می شود. در اینجا متن، قربانی عمل تاویل می‌گردد. از همین‌رو پرسش از موجودیت متن در پژوهش‌های انتقادی معاصر پرسشی به‌جا و بسیار مهم است. قرآن متنی زبانی است که می‌توان آن را در تاریخ فرهنگ عربی متنی محوری به شمار آورد. این کتاب با به کارگیری نظریه‌های متن شناختی و روشهای متن پژوهی و زبان پژوهی، قرائتی تازه از علوم قرآن به دست می‌دهد. مهمترین نظریه مطرح شده در آن پیوند متن و واقعیت است که ابوزید آن را از هر متن ممتازی مثل شاهکارهای ادبی از جمله قرآن برتر می‌داند. مولف در مواضعی از کتاب با نگرشی ایدیولوژیک در فهم قرآن، بر رعایت مصالح و منافع امت در فهم و تفسیر متن قرآنی تاکید می‌کند اما از سوی دیگر همواره تبیین‌ها و تفسیرهای ایدئولوژیک از قرآن را مردود می‌شمارد. متن کتاب حاوی نقل‌قول‌های فراوان از متون کهن اسلامی است.